از راهراههای ببری انسلادوس چه میدانید؟
مجله علمی ایلیاد - خود را در قطب جنوب انسلادوس، یکی از اقمار زحل قرار دهید. شما بالای قلهای یخی قرار دارید که درهای زیر پای خود به طول چند صد کیلومتر و عرض دو کیلومتر را مشاهده میکنید. این دره موازی سه درهی مشابه دیگر است؛ الگویی خطی که دانشمندان ستارهشناس آنرا «راهراههای ببری» مینامند. یخ در قسمتهای پایین میشکند و فوارهای از گاز، یخ و ترکیبات آلی که از اقیانوس آب مایع سرچشمه گرفتهاند با صدای فراوان از شکافی به عرض چندین متر به فضا پرتاب میشود.
بدون وجود این اقیانوس، انسلادوس روی سرخط خبرها قرار نمیگرفت. این قمر در واقع قسمت بزرگی از دنیا نیست. روی خط استوای قمر سیارهی زمین، ماه، هفت عدد انسلادوس به صورت پشت به پشت جا میشود. گرانش انسلادوس آنقدر کم است که گلولهای شلیک شده از تفنگ به راحتی از آن فرار کرده و به فضا میرود. این قمر حتی در تابستان نیز سردتر از یک مخزن نیتروژن مایع است.
انسلادوس اقیانوسی آبی زیر سطحی یخی جذاب دارد؛ ولی احتمالاً اروپا، ماه بسیار بزرگتر سیارهی مشتری نیز به همراه تعدادی دیگر از اجسام منظومهی شمسی، این اقیانوس را دارند. به هر حال انسلادوس هم اکنون اطلاعاتی دربارهی محتوای دریای فضایی بهدست داده است. اخیراً اعلام شد که خروجیهای آب گرم در پایین دست اقیانوس انسلادوس حاوی حبابهای گاز هیدروژن است. هیدروژن مادهای است که میکروبهای روی زمین به آن علاقمند هستند. همهی این اطلاعات به خاطر راهراههای ببری است؛ جایی که مواد موجود در اعماق اقیانوس به سطح میآیند و ما میتوانیم از آن نمونهبرداری کنیم.
قمر آبفشان
راهراههای ببری مانند مجموعهای از خط و خش روی سطوح هستند که میتوانند درون قمر را نمایان کنند. این موضوع برای اولین بار در سال ۲۰۰۵ توسط فضاپیمای کاسینی کشف شد. سطح درههای موجود روی سطح انسلادوس که برخی روزها توسط کاوشگر قابل مشاهده است، گرمترین نقطه نه فقط روی انسلادوس، بلکه گرمترین نقطهی همهی قمرهای سیارهی زحل است. به هر حال، همهی این دماها نسبی هستند و همهی این قمرها به سردی محفظهای پر از یخ خشک هستند.
«جان اسپنسر» از مؤسسهی تحقیقاتی جنوب غرب کلورادو میگوید: «در قسمتهای پایینتر، احتمالاً باید حفرههایی پر از بخار آب باشد که فشار بالاتری دارند. در قسمتهای زیرین این حفرهها نیز احتمالاً اقیانوسهای غیرقابل دسترسی وجود دارد.» از سال ۲۰۰۵ تاکنون، کاسینی به دانشمندان ستارهشناس اجازه داده است تا دیدی جزئی نسبت به وقایع مربوط به راهراههای ببری روی سطح انسلادوس داشته باشند. اسپنسر میگوید: «همه چیز در حال ارتباط پیدا کردن با یکدیگر هستند.»
به گفتهی اسپنسر، گرما و فوارهای که از درههای انسلادوس بالا میآید را میتوان کاملاً محاسبه کرد. همچنانکه انسلادوس به دور زحل میچرخد، مدار آن توسط قمر همسایهی آن با نام «دیون» تحت فشار قرار میگیرد و به شکل بیضی درمیآید. در مرحلهی بعد، جریان گرانشی قوی بین زحل و انسلادوس باعث میشود که مدار چرخش آن بهصورت دایرهای درآید، انسلادوس تحت کشش قرار گیرد و به سمت گرمتر شدن برود که این گرما از طریق شکاف درهها به بیرون هدایت میشود و آب مایع در آنجا در معرض اتمسفر نازک قمر قرار میگیرد و تبدیل به بخار میشود و ذرات ریز را به همراه خود به بالا پرتاب میکند.
اسرار باقیمانده
به هر حال، هنوز تعدادی از معماها حلنشده باقیمانده است. بهعنوان مثال، باید بخار آبی که از دره به سمت بالا میآید در معرض اتمسفر انسلادوس به حالت جامد درآید و باعث شود در عرض چند سال درهها به صورت یخ زده درآیند؛ ولی با این حال به نظر میرسد این فعالیتها به مدت حداقل نیم قرن و یا شاید چندین هزار سال وجود داشته است. فوارههای روی انسلادوس حداقل در کوتاهمدت کم رمق هستند و به دلایل نامشخصی فعالیت آنها در زمان رسیدن کاسینی به اندازهی حال حاضر نبوده است.
زمان مشاهدهی این قمر زحل رو به اتمام است. مأموریت کاسینی به سمت سیستمهای سیارهی زحل رو به اتمام است و از این پس باید انسلادوس را از دور زیر نظر داشته باشیم. سوخت کاسینی تقریباً به اتمام رسیده است و اجازه دادن به آن برای چرخش آزاد به دور زحل خطر تصادف با یکی از قمرها را افزایش داده و باعث میشود به همراه خود زبالههای میکروبی برگرداند.
نوشته: جوشا سوکول
ترجمه: امید محمدی - مجله علمی ایلیاد