آیا کابوس مرگبار ابولا، به پایان رسیده است؟
مجله علمی ایلیاد – یکی از بیماری‌های کشنده و وحشتناک تاریخ بشر، بی‌شک «ابولا» بوده است که تجربه‌ای ماندگار برای مقابله با بیماری‌های ویروسی به‌شمار می‌رود. این بیماری، همواره با شایعاتی نیز همراه بوده؛ از جمله اینکه، معتقدین به تئوری توطئه، مرگ و میرها را ساختگی و کار قدرت‌های ثروتمند جهان می‌دانند. یکی از کسانی که به این بیماری مبتلا شد و از آن جان سالم به در برد، در این‌باره می‌گوید: «اگر فردی به شما این حرف را زد، محکم جلوی او بیاستید و بگویید، اشتباه می‌کنی؛ این بیماری حقیقت دارد. ابولا بیماری‌ای حقیقی است که ریشه‌ی آن ویروسی خطرناک است. من با چشمان خود دیدم که افراد زیادی به این بیماری مبتلا شدند و به‌خاطر همین ویروس، جان خود را از دست دادند.»
یکی دیگر از کسانی که از این بیماری نجات یافت، می‌گوید: «دو هفته زمان زیادی است. من این مدت را قرنطینه بودم. ما در آن قرنطینه، ۱۱ نفر بودیم که هشت نفرمان جان خود را از دست دادند. تنها سه نفر از ما زنده ماند. حتی پزشکان هم جان‌شان در امان نبود. من با چشمان خود دیدم که ۱۱ پزشک و پرستار، در این مدت به این بیماری مبتلا شدند و همگی جان خود را از دست دادند.» یکی از پزشکان که از نزدیک با این بیماری و بیماران آن درگیر بوده است، می‌گوید: «این که همکارانت، در جلوی چشمانت جان‌شان را از دست بدهند، تجربه‌ی تلخی است. طی چند روز می‌میرد و تو باید جسد او را عفونت‌زدایی کنی و تحویل مسئولین قبرستان دهی.»
منشاء این بیماری کشنده، کشور سیرالئون بود و کشورهایی همچون لیبریا و گینه و چند کشور غرب آفریقا را درگیر خود کرد. ابولا از دسامبر سال ۲۰۱۳ میلادی، آغاز شد و تا ماه می سال ۲۰۱۶، بیش از ۲۸،۰۰۰ نفر را آلوده کرد که از این تعداد، ۱۱،۳۰۰ نفر را به کام مرگ کشید. این‌ها همه جنبه‌های منفی یک بیماری فراگیر است؛ اما شیوع گسترده‌ی این بیماری باعث شد تا تحقیقیات زیادی برای یافتن درمان و واکسنی مفید و موثر برای مقابله با آن انجام گیرد. محققان موسسات دارویی مختلف، تا به امروز درگیر یافتن واکسن برای این بیماری هستند و معتقدند که می‌توان بیماری ابولا را درمان کرد.
«اِما بانگورا» زمانی که ۲۳ سال داشت، دانشجوی مدیریت در دانشگاه سیرالئون بود؛ او یک روز صبح با درد بدن، اسهال، استفراغ و تب شدید از خواب بیدار شد. او که شاهد ابتلا و مرگ اطرافیان خود بر اثر ویروس ابولا بود، به این بیماری مبتلا شد. او درباره‌ی بیماری خود می‌گوید: «پدر یکی از دوستانم مبتلا به ابولا شد و من به دیدن او رفتم و به دوستم کمک کردم؛ او مُرد و به خاک سپرده شد. من هنوز خانه‌ی دوستم بودم که به ابولا مبتلا شدم. ترسیده بودم و شدیداً نگران بودم و ناامیدی تمام وجودم را فراگیرفته بود. همه می‌گفتند که اگر به بیمارستان بروی، خواهی مُرد. برای همین من خود را در خانه حبس کردم.»
اِما، شش روز در خانه ماند و بعد به درمانگاه منتقل شد. او موفق شد ابولا را شکست دهد و بهبود یافت؛ اما مجبور شد ترک تحصیل کند و اکنون خانه نشین شده است. او ساکن منطقه‌ای است که نرخ ابتلا به ابولا در آن‌جا، بسیار بالا بود. همه‌ی روستاهای منطقه، قرنطینه شدند و ساکنان آن‌ها از ترس ابتلا به ابولا از خانه‌ها بیرون نمی‌آمدند و نبض زندگی و اقتصاد کند و راکد شد. نرخ بالای شیوع این منطقه به ابولا، دلیلی شد که محققان، این منطقه را برای آزمایش‌های خود در جهت ساخت واکسن ابولا انتخاب کنند. در پژوهش آن‌ها، بیش از ۱۰۰۰ داوطلب سالم، از بین بزرگسالان و کودکان شرکت کردند. کودکان زیادی زیرنظر پزشکان و خانواده‌شان واکسن ابولا را دریافت کرد.
«ایشا کاناوا» یکی از اعضای گروه تحقیقیاتی ساخت واکسن ابولا از دانشگاه سیرالئون، می‌گوید: «همه‌ی والدین در حین واکسن زدن فرزندشان، از ما می‌پرسند که آیا احتمال دارد، فرزندشان با این واکسن باز هم به ابولا مبتلا شود؟ جواب ما این است؛ این واکسن بخشی از برنامه‌ای تحقیقاتی است و نمی‌دانیم که می‌تواند با ابولا به‌طور موثر مبارزه کند، یا خیر.» در طول این پروژه، تمام داوطلبان قبل و بعد از تزریق واکسن، مورد معاینه قرار می‌گیرند.
یکی از پزشکان دانشگاه سیرالئون «مورالای کامارا»، درباره‌ی وضعیت مبتلایان به این بیماری می‌گوید: «در واقع ابولا نوعی تب است که باعث خونریزی در اندام انسان می‌شود. این ویروس می‌تواند هر عضوی در بدن را درگیر خود کند؛ برای مثال می‌تواند چشم، گوش، رگ‌های خونی، پوست یا حتی اندام تناسلی را آلوده‌ی خود کند.» آمار سازمان جهانی بهداشت، نشان می‌دهد که نرخ مرگ و میر مبتلایان به بیماری ابولا، بین ۵۰ تا ۹۰درصد است.
«انیس بانگورا» یکی از پزشکان فعال در مبارزه با این بیماری، می‌گوید: «انگیزه‌ی من برای شرکت در خط مقدم مبارزه با این بیماری، این بود که دیدم هر کسی می‌تواند به ابولا مبتلا شود. با وجود اینکه می‌دانستم امکان مبتلا شدن من هم، به دلیل معاینه و تماس با بیماران بسیار بالا است، اما قبول کردم که در این زمینه فعالیت کنم تا شاید واکسن این بیماری کشنده ساخته شود. حالا می‌توانم بگویم تلاش‌های همکارانم موثر بوده و به نتایج امیدوارکنندهای رسیده‌اند.»
خانم بانگورا در خصوص نتایج آزمایش‌ها، ادامه داد: «زمانی که ما واکسن ساخته شده را به بیماران تزریق کردیم، پادتن آن علیه ویروس‌ها در بدن شروع به ساخته شدن کرد و این نشان‌دهنده‌ی موثر بودن واکسن ما است. من بسیار امیدوار هستم. پیش از شیوع بیماری ابولا، آزمایشگاهی برای انجام آزمایش‌های اولیه‌ی این بیماری در مناطق موردنظر وجود نداشت. اما با شیوع این بیماری، آزمایشگاه‌هایی ساخته و تجهیز شدند تا نمونه‌های خونی داوطلبان، مورد آزمایش قرار گیرد. این مناطق به حدی محروم هستند که برق ندارند و برای راه‌اندازی آزمایشگاه‌ها و انجام امور آزمایشی، از ژنراتورهای برق استفاده می‌شد.»
دکتر «کن آووندو» متخصص بیوتکنولوژی از دانشگاه لندن، می‌گوید: «کار ما مراحل مختلفی دارد. ما اول باید مطمئن شویم که سلامت افراد حفظ می‌شود. در گام بعدی باید کارآیی واکسن را در پیشگیری از مبتلا شدن افراد به ابولا بسنجیم. در گام آخر، باید ببینیم آیا واکسن علیه بیماری می‌جنگد و سیستم ایمنی بدن را فعال‌تر می‌کند یا خیر؟»
نظارت بر روی واکسن‌های تولید شده در سیرالئون را آزمایشگاهی در هلند بر عهده دارد. هدف دانشمندان برای بهینه‌سازی دستگاه ایمنی بدن در برابر چنین ویروس‌هایی، تولید واکسنی دومرحله‌ای است. «یوهان وانهوف» مدیر آزمایشگاه و مرکز واکسن یانسن در هلند، می‌گوید: «برای پیشگیری از چنین بیماری کشنده‌ای، بدن انسان باید در برابر حجم بالایی از ویروس‌های خطرناک، مقاوم باشد. وقتی ویروسی وارد بدن انسان می‌شود، خیلی سریع‌تر از چیزی که فکرش را بکنید در بدن شما پخش می‌شود. به این ترتیب، نرخ تلفات و مرگ و میر ناشی از آن ویروس، بالا می‌رود. ابولا از بین نرفته است و هرگز از بین نخواهد رفت. اما توانسته‌ایم جلوی شدت آن‌را بگیریم. ابولا دوباره بازخواهد گشت و بارها انسان‌هایی را در مناطق مستعد، مبتلا خواهد کرد.»
از دیدگاه دانشمندان، نقش جوامع درگیر با بیماری، در مطالعات تشخیصی و درمانی آن بیماری بسیار مهم و حیاتی است. «ماکایا دوگوی» مدیر بخش توسعه و پزشکی مرکز واکسن یانسن هلند، می‌گوید: «چیزی که می‌تواند به شفافیت و پیشرفت تحقیقات ما کمک کند، این است که همکاران ما با داوطلبان صحبت کنند و تمامی اهداف و مراحل تحقیق و آزمایش را برای آن‌ها توضیح دهند.» با وجود بروز نشانه‌هایی مثبت در تاثیر این واکسن، هنوز هم مطالعات و آزمایش‌های زیادی برای تولید انبوه این واکسن نیاز است.
دکتر «کریستین لون» سرپرست مرکز واکسن ابولا، درباره‌ی نتایج این تحقیقات می‌گوید: «ما این واکسن را در معرض آزمایش‌های بالینی قرار داده‌ایم که نتایج امیدوارکنندهای داشته است. به‌نظر می‌رسد این واکسن، اثرات ایمن‌سازی ماندگاری در بدن افراد داشته است. حال می‌توان برای تولید انبوه این واکسن اقدام کرد و آن‌را به دست بیماران و افراد مستعد به ابتلا رساند.» بودجه‌ی تعیین شده برای مطالعات و ساخت این واکسن، ۳.۲ میلیارد یورو برآورد شده که توسط کمسیون پزشکی و صنعت داروسازی اروپا پرداخت می‌شود. تحقیقات حول این موضوع، زیر نظر موسسه‌ی نوآوری پزشکی اروپا که یکی از بزرگترین مراکز علوم تجربی است، انجام می‌گیرد.
یکی از مبتلایان به این بیماری که خود مدیر مدرسه‌ای بوده است و از این بیماری جان سالم به در برده، با شاگردان و اطرافیان خود درباره‌ی نحوه‌ی پیشگیری از این بیماری صحبت می‌کند. او در این باره می‌گوید: «اکنون من ۳۴ سال سن دارم، این بیماری را می‌شناسم و می‌دانم که برای مبتلا نشدن به این بیماری باید چه کارهایی کرد و نباید با بیماران تماس داشت. یکی از عوامل شیوع این بیماری، مصرف گوشت‌های شکاری غیربهداشتی و استفاده از وسایل شخصی همدیگر است. نکات زیادی در این‌باره وجود دارد.»
هنوز افراد زیادی هستند که در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. بررسی‌ها درباره‌ی این بیماری و ساخت واکسنی موثر ادامه دارد و تمام یافته‌ها مورد آزمایش‌های بالینی دقیق قرار می‌گیرند.
نوشته: EuroNews
ترجمه: علی عمانی – مجله علمی ایلیاد