اسرار پای مومیایی شده‌ی «نِفِرتاری»، ملکه‌ی مصر
مجله علمی ایلیاد - هنگامی‌که مصرشناسان در سال ۱۹۴۰ آرامگاه «ملکه نِفِرتاری» را گشودند، به یک‌باره با یک آرمگاه اشرافی قدیمی و غارت‌شده، مواجه شدند. در میان اشیاء آسیب دیده از غارت، سه قسمت از یک پای مومیایی شده یافت شد.
پای موردنظر متعلق به ملکه نفرتاری، یکی از همسران فرعون رامسس دوم، است. رامسس دوم در سلسله نوزدهم سلطنتی مصر باستان و طی سال‌های ۱۲۷۹ تا ۱۲۱۳ پیش از میلاد مسیح حکومت می‌کرد.
اما هیچ‌کس تاکنون بروی این پا بررسی علمی انجام نداده است. در حال حاضر تحقیقات انجام شده، که در مجله PLOS ONE مورخ ۳۰ نوامبر نیز منتشر شد، نشان می‌دهد که این پا به یک زن میانسال یا مسن با قدی حدود ۱۶۵ سانتی‌متر تعلق دارد، که به نوعی بیماری التهاب مفصل زانو که امروزه به آن آرتریت می‌گویند نیز دچار بوده است.
احترام به ملکه
نفرتاری یکی از معروف‌ترین ملکه‌های مصر باستان است. آرامگاه او به شکلی استادانه و در دره‌ی پادشاهان، در نزدیکی شهر باستانی الاقصر مصر ساخته شده بود. دیوارهای گچی با نقاشی‌های رنگارنگ و سقف آرامگاه با الهام از زیبایی آسمان شب تزئین شده بود. مجمسه‌ای متعلق به نفرتاری در معبد سنگی در مجموعه ابوسیمبل در جنوب مصر نیز پیدا شده است. هم‌اندازه بودن این مجسمه با مجسمه‌ی شوهرش که در کنار هم هستند، نشان از مرتبه عالی او در زمان خود دارد.
تابوت گرانیتی صورتی رنگ آرامگاه نفرتاری، به دلیل اینکه مورد غارت قرار گرفته است، آسیب دیده و شکسته شده است. به گفته فرانک راهلی سرپرست محققان از موسسه تکمیلی پزشکی از دانشگاه زوریخ، یک جفت صندل مرغوب و ۳۴ مجسمه کوچک چوبی دست ساز، که برای زندگی پس از مرگ ملکه بوده، همراه با حکاکی نامش بروی آنها، در کنار تابوت کشف شده است.
این سه قطعه پای مومیایی شده که هنوز هم در پارچه مومیایی پیچیده شده است، در حال حاضر در موزه‌ی مصر باستان در شهر تورین ایتالیا به نمایش درآمده است. قطعه‌ای حدود ۳۰ سانتی‌متری بزرگترین بخش از این پای مومیایی است، که شامل بخشی از استخوان ران، کشکک زانو و بخشی از استخوان ساق پا می‌شود. دو قطعه کوچکتر شامل بخش‌هایی دیگر از استخوان‌های ساق پا و ران است.
راهلی و همکارانش با کمک تصاویر اشعه ایکس تقریباً در مورد اینکه این پا به یک زن تعلق دارد به یقین رسیده‌اند. بر اساس اندازه و میزان التهابی که در مفاصل این پا وجود دارد، مشخص شده که سن صاحب این پا در زمان مرگش بین ۴۰ تا ۶۰ سال بوده است. این محققان می‌گویند: این داده‌ها با زمان مرگ نفرتاری که در بیست و پنجمین سال سلطنت شوهرش و در سنی بین ۴۰ تا ۵۰ سالگی بوده، مطابقت دارد. داده‌های اشعه ایکس، رگ‌هایی را که در کنار استخوان ساق پا وجود داشتند، نمایان کرد که رسوب کلسیم در این رگ‌ها را نشان می‌دهد، که امروزه به آن بیماری کلسیفیکاسیون می‌گوییم. همچنین ثابت شده که به دلیل فرسوده شدن مولکول‌های این اجزا، آزمایش DNA برای شناسایی دقیق‌تر صاحب این پا بیهوده است. اما تجزیه و تحلیل‌های بیوشیمیایی نشان داد، در فرآیند مومیایی کردن این جسد موادی شیره مانند که از چربی حیوانی تهیه می‌شده مورد استفاده قرار گرفته است، که در سلسله‌های ۱۹ و ۲۰ مصر باستان رایج بوده است. این یافته احتمال اینکه این جسد به نفرتاری تعلق داشته باشد را تقویت کرد.
تعیین هویت
بر اساس اندازه استخوان‌های پا و همچنین اندازه صندل موجود در آرمگاه، محققان بلندی قد این زن را چیزی بین ۱۶۵ تا ۱۶۸ سانتی‌متر تخمین زده‌اند. تعیین عمر با آزمایش رادیوکربن بروی این بقایای استخوانی، سن آنها را کمی بیش از عصر رامسس دوم و بین ۱۶۰۷ تا ۱۴۵۰ سال قبل از میلاد تعیین کرده است. در حالی که احتمالاً سن نفرتاری با سن شوهرش برابر بوده است اما محققان می‌گویند: ممکن است مومیایی کردن و رسوبات ناشی از آلودگی‌های دیگر نتایج تعیین سن آزمایش رادیوکربن را با اشتباه همراه کند.
محققان احتمال اینکه در این مکان دختر نفرتاری دفن شده باشد را رد کردند. همچنین نتایج آزمایش رادیوکربن احتمال اینکه پس از دفن نفرتاری و غارت آرامگاه او، مجدداً فردی درون آن دفن شده باشد را بعید می‌دانند. هرچند نتایج رادیوکربن، تاریخی بسیار قدیمی و مربوط به عصر نفرتاری را تایید می‌کند، پس بعید است که در سال‌های بعد از غارت، این آرمگاه دوباره مورد استفاده قرار گرفته باشد. محققان مرتبط با این کشف می‌گویند: «هرچند هیچ احتمال قطعی وجود ندارد، اما محتمل‌ترین سناریو این است که این پای مومیایی واقعا متعلق به نفرتاری باشد.»
نوشته: استفانی پاپاس
مترجم: مجله علمی ایلیاد