دهانه‌های چندصدکیلومتری، ناشی از برخورد شهاب‌سنگ‌ها با زمین

مجله علمی ایلیاد - شهاب‌سنگ‌ها چه به اندازه‌ی دانه‌ی سنگ کوچک باشند، چه یک کوه، به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین نیروها در منظومه‌ی شمسی به شمار می‌آیند. در گذشته، برخورد شهاب‌سنگ‌ها به زمین، به انقراض گسترده‌ی جانداران در زمین منجر شده است، اما همان سنگ‌های آسمانی، تخم حیات را پس از تولد زمین پراکندند. اثرات شهاب‌سنگ‌ها به مدت میلیارد‌ها سال دوام آورد. در ادامه به بررسی ۱۰ عدد از بزرگ‌ترین دهانه‌های برخوردی باقی‌مانده از برخورد شهاب‌سنگ‌ها به زمین  می‌پردازیم:
 

گودال Sudbury واقع در اونتاريوى کانادا، وسعتی معادل ۱۳۰ کیلومتر و قدمتی بالغ بر ۱.۸۵ میلیارد سال دارد که به لحاظ قدمت و وسعت شباهت زیادی با گودال ردفورت در آفریقای جنوبی دارد. بر طبق گفته‌ها، وسعت گودال اصلی به ۲۶۰ کیلومتر می‌رسد. قطعات سنگی ناشی از برخورد شهاب‌سنگ در فاصله ۸۰۰ کیلومتری گودال در مينسوتا یافت شده‌اند.

کشف گودال Chicxulub به یکی از نظریات قدیمی مهر تایید زد. بر اساس این نظریه، برخورد شهاب‌سنگ‌ها موجب نابودی دایناسورها شده‌اند. لایه‌ی نازکی از فلز شگفت‌انگیز ايريديوم که از بقایای شهاب‌سنگ است، حتی قبل از پیدا شدن Chicxulub در قسمت‌های مختلف جهان شناسایی شده بود. اکنون دانشمندان بر این باورند که شهاب‌سنگی که گودال Chicxulub را در شبه جزیره‌ی يوکاتان مکزیک پدید آورد، نقش موثری در انقراض گسترده‌ی جانداران در پایان دوره کرتاسه یعنی ۶۵ میلیون سال پیش، داشته است؛ دوره‌ای که شاهد انقراض دایناسورها بود. به باور برخی از دانشمندان، احتمالاً گودال اصلی Chicxulub بزرگتر از گودال Sudbury در اونتاریو بوده است. قطر اصلی آن ۲۴۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود و اندازه‌ی کنونی‌اش نیز معادل ۱۵۰ کیلومتر است.

ماده‌ی نادری به نام الماس در گودال Popigai روسیه دفن شده است. حدود ۳۵ میلیون سال پیش، شهاب‌سنگی به رسوبات سنگ گرافیت غنی از کربن در سیبری برخورد کرد و دما و فشار سهمگین حاصل از آن باعث تبدیل شدن کربن به الماس شد. بر طبق اعلام دولت روسیه، این گودال ۱۰۰ کیلومتر وسعت داشته و ذخایر عظیم الماس را در خود جای داده است.

دریاچه Acraman این گودال را که حدود ۵۸۰ میلیون سال پیش در جنوب استرالیا ایجاد شده است را پُر کرده. قطر این گودال ۹۰ کیلومتر است. مواد و گدازه‌های برون افکنده شده را می‌توان در گودال Acraman و در میان سنگ‌هایی با فسیل‌های مربوط به نخستین اشکال پیچیده حیات مشاهده کرد.

قدمت این گودال مدفون در زیر گل و لای کف دریا، حدود ۳۵ میلیون سال تخمین زده می‌شود. خط ساحلی غربی Chesapeake شکل خود را مدیون گودال دریایی ۸۵ کیلومتری است. طرح‌های اکتشافى در سال ۱۹۸۳ نشان داد که گودال بزرگی در زیر خلیج دفن شده است. یعنی زمانی که لایه‌ای از مواد برون افکنده شده‌ی آتش فشانی را به ضخامت حدود ۲۰ سانتی‌متر بروی زمین تشکیل داد.

گودال Morokweng در زیر صحرای کالاهاری آفریقای جنوبی دفن شده است. زمین‌شناسان این گودال را از طریق بررسی‌های حسی دور، مورد شناسایی قرار دادند. اما زمانی‌که دانشمندان با هدف جستجو برای یافتن نمونه‌های سنگی جهت تایید گودال، اکتشافاتى در محل انجام دادند، با مسئله‌ی تعجب‌برانگیزی روبرو شدند. بقایای شهاب‌سنگی که این گودال را به‌وجود آورد، هنوز در اعماق قرار داشتند. در اثر حفاری، لایه‌ای از اثرات این شهاب‌سنگ به ضخامت ۲۵ سانتی‌متر و وسعت ۷۷۰ متر زیر سطح زمین یافت شدند. گودال Morokweng که ۱۴۵ میلیون سال قبل شکل گرفت، وسعتی بالغ بر ۷۰ کیلومتر دارد.

گودال Kara یک گودال فرسایش یافته‌ی ۷۰ میلیون ساله، واقع در شبه جزیره‌ی يوگورسکى روسیه است. به عقیده‌ی محققان، قطر این گودال ۶۵ کیلومتری زمانی به ۱۲۰ کیلومتر می‌رسید.

این گودال ۶۰۰ میلیون ساله که مونتانا و آیداهو را دربر می‌گیرد، دومین گودال بزرگ در آمریکاست. مواد بسیار اندکی در سطح گودال ۶۰ کیلومتری باقی مانده است که در دهه ۱۹۹۰ میلادی کشف شد. در این دهه بود که سنگ‌های مخروطی شکل در جنوب غرب مونتانا در Beaverhead پیدا شدند. این گودال در چاليس آیداهو واقع شده است.

نوشته: بکی اوسکین

ترجمه: اشکان عارفی - مجله علمی ایلیاد