واضح‌ترین نقشه از کف دریاهای مناطق قطبی
مجله علمی ایلیاد - در تصویر بالا، توده‌ای یخی تقریباً گرد در جنوب براسولبرین، سوالبارد. قسمت قرمز آب به عمق ۲۵ متر است و قسمت سبز دارای ۵۰ متر عمق است. در روز ۲۵ آوریل جامع‌ترین و با کیفیت‌ترین نقشه از کف دریاهای مناطق قطبی در مجمع عمومی اتحادیه‌ی زمین شناسی اروپا «EGU» در وین رونمایی شد. بالای ۲۵۰ زیست‌شناس دریایی و متخصص یخچال‌های طبیعی از اقصی نقاط دنیا در طول چهار سال تصاویر متعددی از کف دریاها و یخچال‌های طبیعی ثبت کردند و توانستند این نقشه‌ی جدید را منتشر کنند. این مجموعه‌ی جدید محققین را قادر ساخته است تا تاریخچه‌ی کوه‌های یخ بزرگ روی زمین را شرح دهند و ببینند که چگونه تغییرات آب و هوایی باعث بازآرایی قاره‌ها شده است.
هزاران کیلومتر مربع از کف دریاها، ناحیه‌ای به اندازه‌ی مساحت بریتانیای کبیر، ویترینی از پدیده‌های زمین‌شناسی مانند نشانه‌های خراش‌های موجود در کف دریاها در اثر عبور توده‌های بزرگ یخ و خط‌کشی‌های یخی به طول ده‌ها کیلومتر بر روی بستری از یخ‌های متحرک است. بیشتر از ۳۵ مشخصه‌ی مربوط به شکل‌های زمینی، از مشخصه‌های مهیج در شرق سیبری گرفته تا لایه‌های عظیم ته‌نشین شده که در دهانه‌ی بزرگترین یخچال‌های طبیعی، شرح داده شده است. دانشمندان «اثر انگشت» یخچال‌های طبیعی گذشته و صفحات یخی موجود در کف دریاها، جایی که در گذشته رشد پیدا کرده‌اند و به خاطر تغییرات در آب و هوای زمین عقب‌نشینی کرده‌اند، را بررسی می‌کنند.
دکتر «کلی هوگان»، متخصص فیزیک زمین در برنامه‌ی «مطالعات بریتانیا درباره‌ی قطب جنوب» و داور مجله، در وین از نقشه‌ی جدید رونمایی کرد. وی می‌گوید: «بسیار هیجان‌انگیز است که این نقشه را چاپ شده می‌بینیم. کار بزرگی است که همه‌ی این تصاویر به نحوی با یکدیگر ترکیب شده‌اند که ما را قادر می‌کند، بتوانیم کف دریاهای قطبی را بشناسیم، چیزی که در گذشته قادر نبودیم. این نقشه نشانه‌ی زیبایی است از اینکه کف دریاها مانند حلقه‌های موجود در تنه‌ی درختان، می‌تواند اطلاعات زیادی درباره‌ی گذشته به ما بدهد.» این نقشه برای اولین بار نمونه‌های شناخته‌شده‌ای از اشکال مختلف یخچال‌های طبیعی را در کنار یکدیگر قرار داده است. برای مثال، می‌توان به خطوط یخی در مقیاس‌های عظیم دور از ساحل پنینسولای قطب جنوب، شکل‌های مبهم شامل ستیغ‌های سوزن مانند به طول ۴۰ کیلومتر در دریای بارنتر و چندضلعی‌های یخ‌زده‌ی که پشته‌های بالا آمده با الگوهای زمین‌شناسی هستند، تشکیل شده در لایه‌های منجمد در دریای لاپتو در سیبری شرقی اشاره کرد.
ارزش داشتن این نمونه‌های زیبا در این است که ما می‌توانیم نمونه‌های مختلف را در مکان‌ها و شرایط آب و هوایی مختلف، از معتدل تا بسیار سرد، مقایسه کنیم و اطلاعاتی کلیدی در مورد دینامیک گذشته‌ی این یخ‌ها به دست آوریم. پیشرفت‌ها در زمینه‌ی تحقیقات مربوط به کشتی‌های یخ‌شکن و استفاده از بهترین روش‌های آکوستیک، تولید تصاویر با کیفیتی از اعماق ده‌ها هزار متری دریا کرده است که باعث ارائه‌ی تصاویر سه‌بعدی باکیفیت نیز می‌شود.
پروفسور «جولیان دودزول» به‌عنوان نویسنده‌ی اصلی و رئیس مؤسسه‌ی تحقیقات قطبی اسکات در دانشگاه کمبریج می‌گوید: «یخچال‌های طبیعی منفرد و گروه‌های شامل چندین یخچال طبیعی، گستره‌ی زمین‌شناسی وسیعی از سردترین محیط‌های روی زمین در شرق قطب جنوب تا گرم‌ترین نواحی، جایی که یخ‌ها به شکل بستنی‌یخی و تو خالی به دریا می‌رسند، در نقشه پوشش داده شده‌اند. بیشتر نمونه‌های موجود در نقشه از زمان آخرین یخچال در حدود ۲۰،۰۰۰ سال پیش ایجاد شده‌اند؛ ولی نمونه‌هایی از یخچال‌های باستانی نیز در آن وجود دارد.
به عنوان مثال خطوط یخی به طول چندین کیلومتر در منطقه‌ی «مرزوق باسین» در لیبی یافت شده است که توسط لایه‌ای یخی که ۴۵۰ میلیون سال پیش روی آفریقا رشد پیدا کرده بود، تشکیل شده است. در آن زمان قاره‌ی آفریقا به قطب جنوب متصل بوده است. این سازه‌های یخی باستانی تقریباً مشابه آن‌هایی است که در کف دریاهای قطب جنوب پیدا شده و در طول آخرین عصر یخبندان از لایه‌های یخ گسترش یافته‌ی قطب جنوب ساخته شده‌اند.» این نقشه در کنفرانس علمی در شهر وین، کشور اتریش در تاریخ ۲۶ آوریل سال ۲۰۱۷ رونمایی شده است. این نقشه اخیراً در شماره‌ی ۴۶ مجله‌ی Geological Society of London نیز به چاپ رسیده است.
نوشته: British Antarctic Survey
ترجمه: امید محمدی - مجله علمی ایلیاد