آثار کشتی‌های غرق شده‌ی تاریخی در اسکاتلند
مجله علمی ایلیاد - آب خلیج جزایر اورکنی در اسکاتلند به نام «جریان اسکاپا» سطح آرامی دارد. اما در زیر این آب و در بستر دریا کشتی‌های غرق شده‌ی تاریخی وجود دارند که صدها ملوان در آن کشته شدند.
با استفاده از ربات‌های سونار و زیرآبی، باستان‌شناسان دریایی مأموریت خود را تکمیل کردند تا ۱۰۰ عدد از این کشتی‌ها را با جزئیات ترسیم کنند، از جمله بقایای کشتی‌های غرق شده ناوگان دریایِ متروکه‌ی شمال آلمان که به جنگ جهانی اول تعلق دارد. هدف محققان ایجاد نسخه‌های دیجیتالی از محل‌های بستر دریا و ردیابی شرایط فیزیکی کشتی‌ها است.
«ساندرا هنری»، باستان‌شناس دریایی در مرکز تحقیقات باستان‌شناسی اورکنی یا «ORCA» و رئیس این پروژه گفت: «این بقایا رویدادهای مهم تاریخی را تعریف می‌کنند. بنابراین آن‌ها به طریقی سعی کردند داستان این بقایای غرق شده را به سطح بیاورند.» جریان اسکاپا نقطه‌ی عطفی برای غواصان است، به ویژه برای کسانی که می‌خواهند بر روی ناوگان دریای آزاد تحقیق کنند؛ این ناوگان در واقع ناوگان جنگی نیروی دریایی امپریالیستی آلمان بود.
با پایان جنگ جهانی اول، نیروی دریایی شکست‌خورده‌ی آلمان ناوگان خود را مجبور کرد وارد جریان اسکاپا شود. معاهده‌ی ورسای قرار بود سرنوشت کشتی‌ها را مشخص کند. اما قبل از امضای توافقنامه صلح، فرمانده‌ی نیروهای آلمانی دستور داد کل ناوگان را در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۱۹ غرق کنند تا از اسارت کشتی‌های جنگی جلوگیری کند. ملوانان دروازه‌ها را باز کردند، لوله‌های آب را شکستند و در هنگام غرق شدن، کشتی را ترک کردند.
به گفته دانشمندان، این رویداد بزرگترین خسارت به کشتی جنگی در تاریخ بود. نامه‌ی افسر بریتانیایی جوانی در سال گذشته توسط BBC منتشر شد که این روز غم‌انگیز را این‌گونه توصیف کرد: «آب همه چیز را نابود کرد، قایق‌ها، شناورها، صندلی‌ها، میزها و انسان‌ها و همچنین «بایرن» بزرگترین کشتی جنگی آلمان را در هم شکست. نوک کشتی به‌طور عمودی بالا آمد و چند ثانیه بعد در ابری از دود در آب فرو رفت.»
مجموعأ ۵۲ کشتی غرق شد. فقط هفت کشتی امروزه در بستر دریا باقی مانده‌اند. بیشتر کشتی‌های غرق شده در دهه‌های اخیر از خطر نابودی نجات پیدا کردند، اگرچه هنوز بقایای بعضی از کشتی‌های نجات یافته به سطح آورده نشده است. مثلأ برج‌های تفنگ بایرن هنوز در گل و لای کف دریا دیده می‌شوند. علاوه بر هفت کشتی ناوگان آلمانی، محققان داده‌های جدیدی را در مورد گورهای جنگی بریتانیایی جمع‌آوری کردند؛ در جایی‌که غواصی معمولأ ممنوع است.
کشتی‌ای به‌نام «پیشتاز HMS» در یک سری انفجارات در ۹ جولای سال ۱۹۱۷ نابود شد. از ۸۴۵ نفر در کشتی، فقط دو بازمانده باقی ماند. همشایر HMS در ۶ ژوئن سال ۱۹۱۶ به میدان مین که ناوگان آلمان در ساحل غربی اورکنی قرار داده بود، برخورد کرد، درست در بیرون جریان اسکاپا. این کشتی فرمانده ارتش بریتانیا «لرد کیچنر» را در مأموریتی دیپلماتیک به روسیه همراه خود داشت. او نیز یکی از ۷۳۷ کشته‌ی این ماجرا بود. براساس گزارش‌های تاریخی، کشتی «بلوط سلطنتی HMS» در حین جنگ جهانی دوم در روز ۱۴ اکتبر سال ۱۹۳۹ با اژدری توسط کشتی U آلمان نابود شد و ۸۳۳ نفر جان باختند.
به گفته هنری، جدا از کشتی پیشتاز که بقایای آن به دلیل انفجارهای شدید کاملأ پراکنده شد، ۹ محل غرق‌شدگی دیگر دست نخورده باقی مانده‌اند. گروه او داده‌هایی را با وسایل نقلیه «ROVs» و ابزار ژئوفیزیکی، مثل «Multibeam Echosounder» جمع‌آوری کرد؛ این دستگاه امواج صوتی را در کف دریا ارسال می‌کند تا چشم‌انداز زیر آب را ترسیم کند.
محققان امیدوارند که با مقایسه تصاویرشان با داده‌های قبلی بتوانند چگونگی تغییر، حرکت یا فروپاشی بقایای غرق شده را ببینند. آن‌ها همچنین می‌خواهند چشم‌اندازی مبنا از این محل برای مطالعات آینده‌ی خود ارائه دهند. هنری گفت: «غواصان به ما می‌گویند که این بقایا به‌شدت در حال تغییر هستند. درک شرایط فعلی آن‌ها و چگونگی خرابی آن‌ها در طول زمان بسیار حائز اهمیت است.»
در حال حاضر برنامه‌هایی برای بازسازی اشیا از بقایای کشتی‌های غرق شده در جریان اسکاپا طرح‌ریزی شده‌اند؛ هدف محافظت از کشتی‌های غرق شده در محل اصلی‌شان است. غارت تهدید دیگری است. در سال گذشته، دو غواص به‌خاطر برداشتن آثار تاریخی مثل تلفن کشتی و فانوس از بقایای کشتی غرق شده‌ی آلمانی هر کدام ۱۸ هزار پوند جریمه شدند.
نوشته: مگان گنون
ترجمه: سحر الله‌وردی - مجله علمی ایلیاد
ترجمه: سحر الله‌وردی - مجله علمی ایلیاد