بررسی تشعشعات محیطی؛ وای‌فای، موبایل و موز!

 

مجله علمی ایلیاد - این مسئله موجب نگرانی و ترس مردم می‌شود که همواره در معرض تشعشعات قرار دارند؛ از یک حادثه‌ی هسته‌ای در دور دست گرفته تا گوشی‌های موبایل که برای گفتگو نزدیک به سرشان می‌گیرند. عموماً، این افراد در اشتباه‌ هستد. در زیر به رادیواکتیوترین اشیاء در جهان پیرامون شما و حقایقی در خصوص اشیای مضر برای سلامتی اشاره می‌شود.

تشعشع واژه‌ای تجملی برای نوعی از انرژی است که از منبعی در قالب موج پراکنده می‌شود و البته شامل تابش الکترومغناطیسی مثل امواج رادیویی، ريزموج‌ها، نور مرئی و پرتوهای ایکس است. تشعشع همچنین شامل عناصر مشخصی است که به‌صورت طبیعی با گذشت زمان فرو می‌پاشند و تشعشعات پرانرژی‌ای به شکل ذرات آلفا، ذرات بتا و نوترون‌های آزاد به‌وجود می‌آورند.

وقتی بخواهیم مضر بودن منبع تشعشعی را برای انسان‌ها تعیین کنیم، دو عامل را مورد بررسی قرار می‌دهیم؛  اول استحکام و قدرت میدان الکترومغناطیسی پیرامون شئی و دوم سطح انرژی امواج تابشی که با فرکانس آن‌ها در ارتباط است، مثلاً امواج دارای فرکانس بالا، انرژی بیشتری را گسیل می‌کنند. آن دسته از موادی که می‌توانند به بافت‌های زیستی یا DNA به‌طور مستقیم آسیب وارد نمایند، تابش يونيزه‌کننده نامیده می‌شوند. این تابش در بردارنده‌ی امواج الکترومغناطیسی پرانرژی مثل پرتوهای گاما و پرتوهای ایکس و بخش بالاتر طیف فرابنفش و ذرات پُرانرژی حاصل از فروپاشی رادیواکتیو است.

وقتی انسان‌ها برای نخستین بار دریافتند که بعضی از تشعشع‌ها بد و مضر هستند، واحدهایی برای تعیین میزان آن مورد نیاز بود. پس «واحد سيورت»یا همان«Sv» به کار می آید که از نیروی زیستی نسبی اشکال مختلف تابش يونيزه‌کننده بهره می‌جوید. از دیدگاه زیست‌شناسی، یک واحد سيورت برابر است با ۵.۵ درصد احتمال بروز سرطان؛ هشت سيورت تحت هر شرایطی منجر به مرگ انسان خواهد شد. با علم به این مسئله، اکنون بگذارید نگاهی داشته باشیم به چند منبع تشعشع که در زندگی روزمره خود با آن‌ها روبرو می‌شویم.

هرچیزی که دما داشته باشد، شرایط لازم برای ساطع کردن انرژی هم دارد؛ موزها نیز از این قضیه مستثنی نیستند. اما منبع ضعیفی برای تشعشع‌های زیستیِ موثر هستند. دوز تقریبی ۰.۱ میکروسيورت یا ۰.۰۰۰۰۰۰۱ سيورت را به موز نسبت می‌دهند. مواظب این موزها باشید، گریبان شما را هم می‌گیرد!

آن دستگاه‌‌هایی که شما را از سر تا پا برای یافتن مواد قاچاق و غیرقانونی اِسکن می‌کنند، به مقدار ناچیزی شما را در معرض تشعشع پرتوی ایکس قرار می‌دهند؛ میزان آن در دامنه‌ای میان ۰.۰۱۵ تا ۰.۸۸ میکروسيورت قرار دارد. با در نظر گرفتن این اعداد، خود سفر هوایی نیز می‌تواند مسافران را در هر دقیقه تا ۰.۰۴ میکروسيورت در معرض تشعشعات کیهانی قرار بدهد. هرنفر باید هزار تا دو هزار بار از درون دستگاه اسکنر امنیتی فرودگاه عبور کند تا با میزان تشعشع‌های آزمایش پزشکی قفسه‌ی سینه با پرتوی ایکس برابری کند. به‌عبارت دیگر، دستگاه‌های اسکن امنیتی ارزش از دست دادن سفری هوایی را ندارند.

یک مورد آزمایش پرتوی ایکس پزشکی قفسه‌ی سینه درحدود ۲۰ میکروسيورت تابش اعمال می‌کند.

در صورتی که نمایشگرهای شما روشن باشند، تابش EM ساطع می‌کنند؛ اگر همه روزه خودتان را در معرض نور این نمایشگرها قرار دهید، مقداری از تشعشع‌‌ها نیز نصیب شما خواهد شد. اما فقط کسر کوچکی از این تشعشعات به‌صورت بالقوه مضر است و نه تنها به شرطی که نمایشگرتان از نوع CRT باشد. LCD و نمایشگرهای پلاسما قادر به نشر تشعشع پرتو ایکس نیستند. اگر هنوز از تلویزیون استفاده می‌کنید، سالانه ۱۰ میکروسيورت تشعشع وارد بدن خود می‌کنید و اگر صفحه‌ی نمایشگر قدیمی CRT دارید، ۱ میکروسيورت ديگر از آن شما می‌شود.

آب که عنوان مایه‌ی حیات را به یدک می‌کشد، حاوی مقداری ماده‌ی رادیواکتیو است. مهم‌ترین منبع تشعشع در آب تريتيوم نام دارد، شکل رادیواکتیو طبیعی از هیدروژن که در اثر برخورد پرتوهای کیهانی با مولکول‌های موجود در هوا به‌وجود می‌آید. اما تريتيوم معمولاً نگرانی بزرگی به‌شمار نمی‌رود. ما هر سال به‌طور میانگین ۵۰ میکروسيورت تريتيوم از طريق آب آشامیدنی جذب می‌کنیم.

بتن دومین ماده‌ی پرکاربرد در زمین پس از آب است و منبع ضعیف‌تری از عناصر رادیواکتیو محسوب می‌شود. انسان‌ها هر سال به‌طور میانگین ۳۰ میکروسيورت از پی ساختمان‌ها، خیابان‌ها و پیاده‌روها جذب می‌کنند.

ساختار خود فضا از جمله موارد ساطع‌کننده انرژی است. تابش پس‌زمینه‌ی کیهانی در همه جا وجود دارد؛ آثاری از بیگ‌بنگ که باعث پیدایش جهانی شدند که ما هم اکنون در آن زندگی می‌کنیم. ما در روی زمین توسط جو از آسیب‌ها در امان هستیم. با این وجود، هر ساله مقدار اندکی تابش کیهانی به دنیای ما راه پیدا کرده و به بدن ما می‌رسند. میزان سالانه‌ی این تابش‌ها در سطح دریا معادل ۰.۳ میکروسیورت است.

بله، بدن شما هم تشعشعات زیستی موثر تولید می‌کند! بحث ما شامل فروپاشی و تجزیه اتم‌های رادیواکتیو پتاسیم با پراکندگی اتم‌های کربن ۱۴ است. هر انسان به‌طور متوسط دارای ۳۰ میلي‌گرم پتاسیم-۴۰ است که ذرات رادیواکتیو بتا را در اثر فروپاشی پدید می‌آورد. متعاقباً، شما هر ساله معادل ۰.۳۹ میلی‌سيورت تشعشع وارد بدن‌تان می‌کنید.

به پاس روند کُند تجزیه ایزوتوپ‌های توريوم و اورانیوم در پوسته و گوشته، خود زمین منبع رادیواکتیو تلقی می‌شود. در واقع، راديواکتيويته‌ی طبیعی سیاره‌ی زمین تقریباً ۵۰ درصد از گرمای آزاد شده را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین، درحدود ۰.۴۸ میلی‌سيورت از تشعشعاتى که ما سالانه جذب می‌کنیم، در اثر فعالیت سیاره‌ی خودمان نصیب‌مان می‌شود.

شما با پرسه زدن در پیرامون یکی از بزرگترین فجایع هسته‌ای در تاریخ بشر سودی عايدتان نخواهد شد، مگر اینکه متخصص رادیولوژی زیست‌محیطی باشید. ولی اگر خواهان ورود به این منطقه باشید، سالانه ۱.۷ تا ۱۹۲ میلی‌سيورت به بدن‌تان وارد می‌کنید. بهتر است دست به چنین کاری نزنید.

صرف نظر از فروپاشی فاجعه‌آمیز راکتورها، پروتکل‌های امنیتی اجبار می‌کنند که راکتورهای هسته‌ای به خوبی از مواد کافش رادیواکتیو محافظت کنند. میزان سالانه برای یک کارگر راکتور هسته‌ای در ایالات متحده برابر با پنجاه میلی‌سيورت است.

همان‌طور که می‌دانید، فضا محیطی دوست‌دار انسان نیست. در خارج از لایه‌ی محافظتی اوزون، سطح تابش کیهانی و فرابنفش صدها برابر بیشتر هستند. حضور شش ماهه در ایستگاه فضایی‌بین‌المللی در حدود ۸۰ میلی‌سيورت تشعشع را برای انسان به‌همراه دارد، در حالی‌که سفر شش ماهه به مریخ می‌تواند تشعشعاتى بالغ بر ۲۵۰ میلی‌سيورت را نصیب انسان‌ها نماید. قرار گرفتن در معرض یکی از بزرگترین نگرانی‌های سلامتی برای هر فضانورد در آینده است که می‌خواهد عملیات پیاده‌روی فضایی بلند مدت را تجربه کند.

اگر حتی شش سال گذشته از زندگی‌تان را در غار سپری نکرده باشید، به گوشتان خورده است که سیگار کشیدن منجر به سرطان می‌شود. زیرا سیگاری که می‌کشید تا حدودی رادیواکتیو است. محققان برآورد می‌کنند که رسوب سرب رادیواکتیو در ریه‌های افراد سیگاری به دوز سالانه ۱۶۰ میلی‌سيورت ختم می‌شود که با میزان دوز حضور یک ساله اسکات کلى در فضا برابری می‌کند. عملاً، بسته به اینکه یک سیگاری واقعی و پُرمصرف باشید یا از روی هوس دست به این کار بزنید، این میزان میلی‌سيورت فرق خواهد کرد. با این حال، یک سال ماندن در فضا را به کشیدن روزانه‌ی سیگار ترجیح می‌دهم.

احتمالاً متوجه این موضوع شده‌اید که من نام چند وسیله‌ی شناخته شده را از قلم انداخته‌ام، مثل مودم‌های وای‌فای، گوشی‌های موبایل و هدست‌های بلوتوث. این فناوری‌ها فاقد دوز تابشی زیستی‌ هستند، ولی انرژی‌های کمتری را ساطع می‌کنند، اَشکال غیريونيزه از تشعشع‌ها که به‌طور مستقیم به بافت انسان آسیب نمی‌رسانند.

این صرفاً حادثه‌ای عجیب نیست. سیستم‌های مخابراتی ما از اَشکال تابش کم انرژی استفاده می‌کنند، زیرا این نوع تابش‌ها آسیبی بر سلامت موجودات زنده وارد نمی‌کنند. به گفته‌ی سازمان بهداشت جهانی، گوشی‌های تلفن همراه با ارسال امواج رادیویی از طریق شبکه‌ای از آنتن‌های ثابت موسوم به ایستگاه‌های پایه، شرایط را برای برقراری ارتباط هموار می‌سازند. امواج فرکانس رادیویی در زمره ميادين الکترومغناطیسی جای می‌گیرند و بر خلاف تابش يونيزه‌کننده از قبیل پرتوهای ایکس و گاما، نه پیوندهای شیمیایی را در هم می‌شکنند نه منجر به يونش در بدن انسان می‌شوند.

نگرانی عموم مردم در خصوص خطرات سلامتی موبایل‌ها و مودم‌ها زمینه‌ساز انجام صدها پژوهش علمی شده است. دانشمندان کارکشته به چه چیزهایی دست یافته‌اند؟ تعداد کثیری از مطالعات در طی دو دهه‌ی گذشته با هدف بررسی احتمال خطرات سلامتی ناشی از گوشی‌های تلفن همراه به انجام رسیده است. تاکنون هیچ اثر سلامتی نامطلوبی که در اثر استفاده از گوشی‌ها پدید آمده باشد، ثبت نشده است.

گوشی‌های تلفن همراه در فرکانس‌های رادیویی میان ۴۵۰ مگاهرتز و ۲.۷ گيگاهرتز کار می‌کنند. بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، خطر عمده در دامنه‌ی فرکانس آن‌ها گرما است. اما خروجی بیشینه‌ی نیروی تلفن‌های همراه ما معمولاً در محدوده ۰.۱ تا ۲ وات جای می‌گیرد که آن‌ها را در سطحی یکسان با لامپ‌های پر بازده‌ی LED قرار می‌دهد.

شبکه‌های بی‌سیم نیز امواج هوایی را با تشعشع‌ها پر می‌کنند. تشعشعات ناشی از WLAN‌ها در پنج باند فرکانس رادیویی مختلف هستند؛ ۲.۴ گيگاهرتز، ۳.۶ گيگاهرتز، ۴.۹ گيگاهرتز، ۵ گيگاهرتز و ۵.۹ گيگاهرتز. آیا این‌ها سلامتی انسان‌ها را با تهدید مواجه می سازند؟ شاید نه، مگر اینکه درباره‌ی اندکی گرمای اضافی نگران باشید.

تا به امروز، تنها اثر سلامتی ناشی از میدان‌های RF که در بررسی‌های علمی شناسایی شده است، به افزایش دمای اطراف بدن درصورت قرار گرفتن در معرض شدت بسیار بالای میدان مربوط می‌شود؛ مثلاً تجهیزات صنعتی از قبیل وسایل گرمایشی RF شدت میدان بالایی دارند. میزان شدت RF ناشی از ایستگاه‌های پایه و شبکه‌های بی‌سیم آن‌قدر پایین است که افزایش دما به چشم نمی‌آید و هیچ تاثیری هم بر سلامتی انسان نمی‌گذارد.

در طی پانزده سال گذشته، مطالعاتی درباره بررسی رابطه‌ی میان انتقال‌دهنده‌های RF و سرطان منتشر شده است. این مطالعات شواهد و قرائنی به‌دست نیاورده‌اند که نشان بدهد قرار گرفتن در معرض RF به افزایش خطر ابتلا به سرطان منجر می‌شود. در همین راستا، مطالعات بلندمدت بر روی حیوانات نیز افزایش خطر ابتلا به سرطان را در اثر RF تایید نکرده‌اند؛ حتی در سطوحی بالاتر از آنچه که ایستگاه‌های پایه و شبکه‌های بی‌سیم تولید می‌کنند، چنین چیزی مشاهده نشده است. با این حال، سازمان بهداشت جهانی اعلام می‌دارد که امکان حذف یا کنار گذاشتن برخی اثرات سلامتی بلندمدت استفاده‌ از گوشی‌های تلفن همراه وجود ندارد، از آنجا که این وسایل ارتباطی تا دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی در سطح گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گرفتند.

اگرچه افزایش خطر ابتلا به تومور مغزی هنوز اثبات نشده است، اما استفاده فزآینده از گوشی‌های همراه و نبود داده در خصوص میزان استفاده از گوشی‌ها در بازه‌های زمانی طولانی تر از ۱۵ سال این هشدار را می‌دهد که این حوزه مستلزم پژوهش‌های بیشتری است؛ به ویژه اینکه این وسایل ارتباطی محبوبیت فراوانی در میان جوانان پیدا کرده‌اند و سازمان بهداشت جهانی نیز بر پژوهش‌های خود در بررسی این گروه از افراد افزوده است. هم اکنون پژوهش‌های زیادی با هدف بررسی اثرات سلامتی بالقوه در میان کودکان و بزرگسالان در حال انجام است.

هم‌چنان‌که منتظر رسیدن نتایج این پژوهش‌ها به دست‌تان هستید، این نکته را به ذهن بسپارید که قدرت دستگاه‌های مخابراتی به سرعت با فاصله کاهش می‌یابد. پس اگر نگران میزان اضافی تشعشعات کم انرژی در طول روز هستید، می‌توانید صحبت کردن با تلفن همراه با استفاده از هندسفری را تجربه کنید یا مودم وای‌فای خود را در دورترین نقطه‌ی خانه‌تان قرار دهید. اکثر کارشناسان سلامتی این‌طور تفسیر می‌کنند که این اقدامات محتاطانه به مانند استفاده از کرم ضد آفتاب در زیر ساحل دریا است.

البته اگر مودم شرور و بدخواه‌تان را داخل کمد بگذارید، شاید با سیگنال ضعیف مواجه شوید. در نتیجه، شاید زمان باارزش بیشتری را برای باز کردن مجدد صفحه‌ی فيسبوک‌تان صرف کنید، همزمان که چند نانو‌سيورت تشعشع از طریق صفحه‌ی نمایش کامپیوترتان جذب می‌کنید.

من شخصاً بیشتر از بابت موز نگران هستم!

 

نوشته: مادی استون

ترجمه: مجله علمی ایلیاد