رویدادهای نجومی اسفندماه ۱۳۹۶

 

مجله علمی ایلیاد - آسمان شب، پُر است از اجرام گوناگون و رویدادهای مرتبط با آن، در این مطلب وقایع مهم طبیعت آسمان شب در اسفندماه ۱۳۹۶ را با هم مرور می‌کنیم.

گام‌های ماه از روز اول ماه قمری به سمت روشن‌شدن پیش می‌رود تا ماه کامل شکل بگیرد. ماه نو، تربیع اول، ماه کامل، تربیع دوم و ماه تاریک (محاق) گام‌های اصلی یک‌ماهه‌ی تنها قمر زمین هستند. گام‌های ماه، از شب اول تا قرص کامل را «ماه فزاینده» می‌نامند و از بعد از ماه کامل تا محاق ماه را «ماه کاهنده» می‌نامند.

در دوره‌ی ماه فزاینده، گام شب ۶ یا ۷ ماه را یک‌چهارم اول یا همان تربیع اول می‌نامند. تربیع اول ماه جمادی‌الثانی سال ۱۴۳۹ قمری، در روز ۴ اسفند ماه مصادف با ۷ جمادی‌الثانی شکل می‌گیرند. لحظه‌ی دقیق تربیع اول این ماه در ساعت ۱۱:۳۹ صبح روز ۴ اسفند رخ می‌دهد.

 

مقارنه به معنی نزدیکی دو چیز است. پس زمینه‌ی آسمان، شامل ستارگان و دیگر اجرام بسیار دور کیهان، در طول عمر یک انسان ثابت به‌نظر می‌رسند و تغییر چندانی در آن‌ها احساس نمی‌شود. تنها برخی اجرام نزدیک مانند ماه، سیارات منظومه‌ی شمسی، سیاره‌های کوتوله، سیارک‌ها، دنباله‌دار‌ها و خورشید از دید ناظر زمینی نسبت به پس‌زمینه‌ی آسمان جابه‌جا می‌شوند. از این رو گاهی اوقات، بر اساس گردش‌های تقویمی برخی اجرام نزدیک، مقارنه‌هایی رخ می‌دهد. مقارنه ماه با سیارات یا ستارگان، مقارنه‌ی سیارات با ستارگان و ...

در روز ۴ اسفند، ساعت ۲۰:۳۷ دقیقه ماه و ستاره‌ی درخشان الدبران نزدیک‌ترین مقارنه‌شان را رقم می‌زنند. حرکت ماه در این روز به‌گونه‌ای است که به مکان ستاره‌ی الدبران در پس‌زمینه‌ی آسمان نزدیک می‌شود. نهایت نزدیکی این دو جرم برابر با ۰.۷ درجه است. پس منتظر مقارنه‌ی ماه تربیع‌اول با ستاره‌ی سرخ  و درخشان الدبران باشید. این شب فرصت خوبی برای عکاسان آسمان شب برای ثبت این مقارنه‌ی نزدیک است.

 

در هر مدار بیضی‌شکل نقاط ویژه‌ای وجود دارد. «اوج» و «حضیض». به دورترین فاصله‌ی جرم حاضر در مدار نسبت به جرم کانونی، اوج و به نزدیک‌ترین فاصله‌ی جرم حاضر در مدار نسبت به جرم کانونی، حضیض می‌گویند. ماه هم به‌نسبت زمین، نقاط اوج و حضیض دارد. در هر دور گردش ماه به‌دور زمین، این نقاط وجود دارد. در روز ۸ اسفند، حضیض ماه با فاصله‌ی ۳۶۳،۹۳۸ کیلومتر رخ می‌دهد. این حضیض در ساعت ۱۸:۱۸ رخ می‌دهد.

 

در این شب که ماه در حضیض خود قرار دارد، مقارنه‌ای نیز با جرمی در عمق آسمان دارد. خوشه‌ی ستاره‌ای باز M44، معروف به «خوشه‌ی ستاره‌ای کندوی عسل»، واقع در صورت فلکی خرچنگ در تاریخ ۸ اسفند ۱۳۹۶ با ماه مقارنه‌ای ۲.۳ درجه‌ای خواهد داشت. این مقارنه در ساعت ۲۰:۵۸ شب رخ خواهد داد.

 

سیاره‌های منظومه‌ی شمسی در صفحه‌ای فرضی به دور خورشید گردش می‌کنند که به صفحه‌ی منظومه‌ی شمسی معروف است. مدار زمین با دیگر سیارات منظومه‌ی شمسی دقیقاً بر روی یک صفحه نیست و کمی انحراف وجود داشته و زاویه‌ای ایجاد می‌کند که به این زاویه، زاویه‌ی تمایل مدار می‌گویند. زاویه‌ی تمایل مدار زمین با دیگر سیارات، بسیار ناچیز است. سیارات در چرخش خود به دور خورشید از این صفحه‌ی فرضی گاهی پائین‌تر و گاهی بالاتر قرار می‌گیرند و در واقع دو بار و در دو نقطه با این صفحه مماس می‌شوند.

ماه نیز در هر گردش ماهانه‌ی خود به دور زمین این نقاط فرضی برخورد با صفحه‌ی مدار زمین را دارد. در هر ماه نقاط صعودی و نزولی ماه با زمین را گره‌ی صعودی و گره‌ی نزولی می‌نامند. در ساعت ۸:۳۳ صبح روز ۹ اسفند ۱۳۹۶ ماه از گره‌ی صعودی صفحه‌ی مداری زمین عبور می‌کند. هرچند این رویداد قابل رصد نیست، اما از نظر علمی ارزشمند و مهم است.

 

گام سوم در حالت‌های ماه، پس از ماه نو و تربیع اول، قرص ماه کامل است. بیشینه‌ی نورانی بودن سمتی از ماه که رو به زمین است را لحظه‌ی ماه کامل می‌نامند. در ساعت ۰۴:۲۱ بامداد روز ۱۱ اسفند ۱۳۹۶، قرص ماه کامل جمادی‌الثانی شکل می‌گیرد. شما می‌توانید طلوع این قرص کامل را در زمان غروب خورشید در افق شرقی محل زندگی‌تان مشاهده کنید.

در ۴ اسفند مقارنه‌ی ماه و ستاره‌ی الدبران و در ۸ اسفند مقارنه‌ی ماه و خوشه‌ی ستاره‌ای کندوی عسل را تجربه کرده‌اید، اکنون و در روز ۱۳ اسفند نوع دیگری مقارنه را می‌توانید مشاهده کنید. مقارنه‌ی دو سیاره با هم. لحظه‌ی دقیق شکل‌گیری مقارنه‌ی ۱.۰۳ درجه‌ای سیاره‌ی زهره و عطارد، ساعت ۹:۳۰ صبح است. اما به‌دلیل نزدیکی این دو سیاره به خورشید، امکان رصد آن‌ها وجود ندارد. پس تا غروب خورشید صبر کنید و درست پس از غروب خورشید این مقارنه‌ی زیبا را در نزدیکی افق غربی ببینید.

 

در نیمه‌ی اول اسفند ماه، مقارنه‌ی ماه و ستاره، ماه و خوشه‌ی ستاره‌ای و دو سیاره با هم، مشاهده شد. اما مقارنه‌ی ماه و یکی از سیارات منظومه‌ی شمسی می‌تواند تجربه‌ی جالبی باشد. در ۱۶ اسفند منتظر مقارنه‌ی ماه و سیاره‌ی غول گازی مشتری باشید. مشتری بزرگترین سیاره‌ی منظومه‌ِی شمسی است. این دو جرم سماوی در ساعت ۱۰:۲۷ صبح به نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود از دید ناظر زمینی می‌رسند که معادل با ۴.۱ درجه است. شما می‌توانید این مقارنه را در شب‌هنگام به‌خوبی رصد کنید.

 

ماه سیر کاهندگی خود را در این ماه طی می‌کند و روشنایی آن کمتر شده تا به محاق برسد. در ۱۸ اسفند چهارمین گام از گام‌های اصلی، پس از ماه نو، تربیع اول و ماه کامل رخ خواهد داد. تربیع دوم. تربیع دوم ماه جمادی‌الثانی، در ساعت ۱۴:۵۰ روز ۱۸ اسفند ماه شکل می‌گیرد. این ساعت از روز، ماه در آسمان قابل رصد نیست و برای مشاهده‌ی آن بایستی تا بامداد روز ۱۹ اسفند صبر کنید.

 

اگر مشاهده‌ی تربیع دوم ماه، دلیل خوبی برای بیدار شدن‌تان در بامداد روز ۱۹ اسفند نیست، بدون شک مشاهده‌ی مقارنه‌ی نزدیک ماه و سیاره‌ی سرخ منظومه‌ی شمسی شما را برای بیدار شدن قانع خواهد کرد. پس ساعت‌تان را بر روی ۴:۰۰ بامداد (بسته به محل زندگی‌تان) کوک کنید و دقایقی را به رصد این مقارنه‌ی زیبا در ارتفاع حدود ۳۰ درجه از افق بگذرانید. بیشترین نزدیکی این دو جرم سماوی، ۳.۸ درجه است که در ساعت ۰۴:۰۷ صبح روی می‌دهد.

 

ماه کم‌نورتر می‌شود و به ملاقات سیارات بیشتری می‌رود. حال نوبت به سیاره‌ی زیبای زحل رسیده است. اکنون که ماه دارای هلال صبح‌گاهی باریکتری شده، از نظر ظاهری به سیاره‌ی زحل نزدیک است و مقارنه‌ای ۲.۲ درجه‌ای را با آن خواهد داشت. اوج این مقارنه در ساعت ۶:۰۷ صبح شکل می‌گیرد ولی شما می‌توانید آن را در حدود ساعت ۴:۳۰ صبح در ارتفاع ۲۵ درجه از افق ببینید.

 

پیش‌تر گفتیم که اوج ماه در مدار بیضوی خود، به معنی دورترین فاصله از زمین، در گردش جاری خود است. در ساعت ۱۲:۴۳ ظهر روز ۲۰ اسفند، ماه در فاصله‌ی ۴۰۴،۶۸۲ کیلومتری از زمین قرار می‌گیرد.

 

در روز ۲۳ اسفند، ماه گره‌ی نزولی خود را با صفحه‌ی مداری زمین طی می‌کند. این رویداد در ساعت ۰۷:۱۷ صبح روی می‌دهد.

 

در غروب روز ۲۷ اسفند، می‌توانید در افق غربی، هلال باریک ماه نو قمری را ببینید. ماه در روز قبل یعنی ۲۶ اسفند در ساعت ۱۶:۴۲ محاق خود را پشت سر گذاشته و وارد فاز ماه نو رجب شده است.

 

اعتدال بهاری، به معنی پایان زمستان و آغاز بهار است و در رسم ایرانیان آغاز سال جدید شمسی. اعتدال بهاری ۲۹ اسفند ۱۳۹۶، برابر با ساعت ۱۹:۴۵ دقیقه است. از این روی فردای آن روز، اول فروردین ۱۳۹۷ و آغاز سال نو شمسی خواهد بود.

 

استخراج رویدادها: علی عمانی - مجله علمی ایلیاد