منظومه‌ای کهکشانی در نزدیکی محل زندگی ما
مجله علمی ایلیاد - کهکشان قنطورسA، رازی را در دل خود پنهان کرده است. محققان صفحه‌ای از کهکشان‌های کوتوله را پیدا کرده‌اند که به دور آن می چرخد؛ این کار شباهت زیادی به چرخش سیاره‌ها به دور ستاره‌ها دارد. این یافته، نه تنها برای ما جذابیت دارد، بلکه نظریه‌ای قدیمی را هم به چالش می‌کشد. بر اساس این نظریه، کهکشان‌های کوتوله به‌مانند زنبورهای درون کندو در اطراف کهکشان‌های بزرگتر پرسه می‌زنند.
قنطورسA، کهکشانی که ۱۰ تا ۱۶ میلیون سال نوری از منظومه شمسی فاصله داشته و در صورت‌فلکی قنطورس قرار دارد، یکی از کهکشان‌هایی محسوب می شود که بیشترین مطالعات روی آن انجام گرفته است. خیلی نزدیک است، اما با این حال، در بیرونِ گروه کهکشانی محلی ما حضور دارد. هسته‌ی کهکشانی فعالی دارد که بسیار درخشان بوده و جت‌های خیلی بزرگی را در فضای پیرامون خود پراکنده می‌سازد. این کهکشان شکلی غیرعادی دارد؛ چیزی بین نوع بیضی و عدسی شکل است.
قنطورس A را به‌عنوان نزدیک‌ترین کهکشان در خارج از گروه محلی می‌شناسند که از کهکشان‌های کوتوله‌ای در صفحه‌ای مداری برخوردار است. هر دو کهکشان آندرومدا و راه‌شیری دارای کهکشان‌های کوتوله‌ای هستند که به دور آن‌ها می‌چرخند؛ اما شبیه‌سازی‌های کیهان‌شناسی بر اساس مدل ماده‌ی تاریک سرد لامدا، پیش‌بینی کرد که کهکشان‌های کوتوله به‌طور تصادفی در اطراف کهکشان‌های بزرگتر پراکنده شده‌اند و در تمامی جهات حرکت می‌کنند. اما مشاهدات تازه از قنطورسA، به مواردی مغایر با برداشت‌های قبلی اشاره می‌کند.
«هلموت یرجن»، محققی از دانشکده‌ی تحقیقات اخترشناسی و اخترفیزیک دانشگاه ملی استرالیا، گفت: «نظریه‌ی ماده‌ی تاریک سرد، اخترشناسان را وادار به این عقیده کرد که کهکشان‌های راه‌شیری و آندرومدا که بیشترین مطالعه بر روی‌شان انجام شده است، کهکشان‌هایی عجیب در پهنه‌ی فضا هستند. این‌طور به‌نظر می‌رسد که راه‌شیری و آندرومدا کهکشان‌های عادی هستند و منظومه‌های کهکشانی پَن‌کیک مانند متداول‌تر از تصورات پیشین دانشمندان هستند.»
این صفحات کهکشانی با صفحات سیاره‌ای که به‌طور عادی در مدار استوای ستاره میزبان هستند، فرق دارند؛ کهکشان‌های کوتوله‌ای که در صفحه‌ای به دور قنطورس A می‌چرخند، به‌طور عمود با کهکشان میزبان به گردش پیرامون قطب‌های سیاهچاله‌های غول‌پیکر می‌پردازند. محققان گفتند که پیدا کردن صفحات کهکشانی در راه‌شیری و آندرومدا نسبتاً آسان است.
در زمین، شما هر چند سال یکبار از آسمان عکس می‌گیرید و به محل قرارگیری ستاره‌ها نگاه می‌کنید. آندرومدا تقریبا ۲.۵ میلیون سال نوری با زمین فاصله دارد و صفحه‌ی عمودی کهکشان‌های کوتوله در حالِ چرخش نیز به راحتی قابل مشاهده هستند. اما این مورد در قنطورس A با پیچیدگی‌هایی همراه است. ناگفته نماند که درباره‌ی این جرم سماوی هم مطالعات بسیاری به عمل آمده است. محققان هم به اطلاعاتی درباره‌ی ۱۶ کهکشان کوتوله که به دور قنطورس A می چرخند، دست یافتند. جابه‌جایی دوپلر یا طیف‌های طول‌موج نور، جهت حرکت کهکشان‌ها را مشخص کرد.
«مرسل پاولوفسکی»، اخترشناس دانشگاه کالیفرنیا ایروین، بیان کرد: «ما می‌بینیم که نیمی از آن‌ها از ما دور می‌شوند و نیمی از آن‌ها هم به ما نزدیک می‌شوند.» این یافته نشان داد که ۱۴ مورد از مجموع ۱۶ کهکشان کوتوله از الگوی حرکتی یکسانی تبعیت می‌کنند. از یازده موردی هم که به دور راه‌شیری می‌چرخند، ۸ کهکشان در صفحه‌ای عمودی حضور دارند.
از ۲۷ کهکشانی که به دور آندرومدا می‌چرخند، ۱۵ کهکشان در صفحه‌ای عمودی قرار دارند. چون این پدیده سه مرتبه مشاهده شده است، عامل «تصادفی بودن» را می‌توان حذف کرد. مدل‌های استاندارد نشان می‌دهد که این پدیده باید فقط در ۰.۵ درصد از کهکشان‌های مجاور قابل مشاهده باشد. پاولوفسکی گفت: «داده‌های به‌دست آمده نشان می‌دهد که ما چیزی را از دست داده‌ایم. یا شبیه‌سازی‌های‌مان با نواقصی همراه هستند، یا این مدل اشتباهاتی دارد.»
«اُلیور مولر»، محقق و نویسنده‌ی ارشد از دانشگاه بازل سوئیس، گفت: «نتایج بر این ایده تاکید دارد که برخوردهای میان دو کهکشان بزرگ، باعث ایجاد کهکشان‌های کوتوله‌ای در اثر عامل‌های مخرب به واسطه‌ی نیروهای کشندی می‌شود.»
مقاله اصلی در مجله Science منتشر شده است.
نوشته: مایکل استار
ترجمه: منصور نقی‌لو - مجله علمی ایلیاد
ترجمه: منصور نقی‌لو - مجله علمی ایلیاد