عمق فاجعه‌ی نفتکش سانچی چقدر بود؟
مجله علمی ایلیاد – هربار که در دریا یا اقیانوسی مواد نفتی و شیمیایی نشت می‌کند، به دلیل نبود راه‌حلی برای کنترل آن، همه‌ی ما نگران می‌شویم. چندی پیش فاجعه‌ای برای نفکش ایرانی «سانچی» رخ داد و در طی آن ۳۲ نفر از کارکنان آن جان خود را از دست دادند که ۳۰ نفر از آن‌ها از هم‌وطنان ایرانی ما بودند. بدون‌شک از دست دادن دریانوردان ایرانی، بزرگ‌ترین فاجعه ممکن بود که جبران‌ناپذیر است؛ اما از دست دادن این هم‌وطنان تنها فاجعه‌ی این اتفاق نبود. از دست رفتن یک فروند نفتکش غول‌پیکر، حدود ۱ میلیون بشکه میعانات گازی به ارزش حدود ۶۰ میلیون دلار و آلودگی گسترده‌ی زیست‌محیطی. در این مقاله، قصد داریم به جنبه‌ی زیست‌محیطی این فاجعه بپردازیم.
در روز ۱۴ ژانویه ۲۰۱۸ – ۲۴ دی ۱۳۹۶ – تانکر نفتکش سانچی که محموله‌ای از میعانات گازی را از ایران به مقصد کره‌ی جنوبی حمل می‌کرد، در دریای شرقی چین، با یک فروند کشتی چینی فله‌بر غلات که از بندری در آمریکا به سمت چین می‌آمد، تصادف کرد. سانچی بلافاصله آتش گرفت و حدود ۳ دقیقه‌ی بعد انفجاری مهیب رخ داد و آتش‌سوزی گسترش یافت. در این تصادف همه‌ی ۳۲ سرنشین نفتکش ایرانی در دم جان باختند و این نفتکش پس از ۹ روز سوختن در آتشی سهمگین در دریای شرقی چین غرق شد و به عمق بیش از ۱۰۰ متری دریا فرو رفت.
در حین آتش‌سوزی و پس از غرق شدن نفتکش، مقدار قابل‌توجهی از میعانات گازی از سانچی نشت کرد و در دریا رها شد و نوع جدید فاجعه‌ی زیست‌محیطی را رقم زد. تا کنون از میزان مواد نشت کرده از کشتی، ساختار دقیق شیمیایی و اینکه این نشت چه زمانی پایان مییابد، پاسخی از طرفین حادثه داده نشده است. اما دانشمندان و محققان، بدون داشتن این اطلاعات مهم، گمانه‌زنی‌هایی درباره‌ی پیامدهای زیست‌محیطی کوتاه‌مدت و بلندمدت این حادثه کرده‌اند.
«ریک استاینر» از دانشگاه آلاسکا که به بررسی اثرات زیست‌محیطی این حادثه پرداخته، گفت: «این حادثه منحصربه‌فردترین و شدید‌ترین اثرات مخرب زیست‌محیطی را به‌همراه دارد.» پیش از این فاجعه، حوادث مشابهی در سال‌های ۲۰۱۰ در خلیج مکزیک و ۱۹۸۹ در آلاسکا اتفاق افتاده بود که نفت خام سنگین به دریا نشت کرد. این مواد می‌توانند سال‌ها در عمق دریا باقی بمانند و اثرات بدی بر زندگی موجودات اعماق دریا داشته باشد. در حادثه‌ی سانچی، بیش از ۱۱۱،۳۰۰ تُن میعانات گازی سبک و فَرار به دریا نشت کرد که زیاد در محیط باقی نمی‌ماند.»
بر خلاف نفت سنگین، میعانات گازی در سطح آب می‌مانند و به عمق دریا نفوذ نمی‌کنند و به مرور تبخیر می‌شوند و می‌توان آن‌ها را در سطح دریا سوزاند. همچنین برخی از این نوع مشتقات نفتی، به سرعت در سطح دریا تجزیه می‌شوند، اما برخی از انواع دیگر هفته‌ها یا ماه‌ها بر روی سطح دریا باقی می‌مانند.
«رالف پورتیر» میکروبیولوژژیست و سم‌شناس دریایی از دانشگاه لوئیزیانا، می‌گوید: «بیشتر بارِ کشتی در مخازن باقی مانده است و به مرور به دریا نشت می‌کند و این اوضاع را بدتر می‌کند. در نتیجه شاید اثرات طبیعی این مواد کوتاه‌مدت باشد، اما متاسفانه نشت از مخازن کشتی طولانی‌مدت خواهد بود.»
وی افزود: «به محض انفجار کشتی و نشت گاز مایع، تعداد قابل‌توجهی ماهی، پستانداران دریایی، پرندگان و پلنکتون‌های مجاور آن از بین رفته یا آسیب جدی دیده‌اند.»
استاینر اضافه کرد: « هیچ‌کس نمی‌داند چه میزان از این مواد در آب دریا پخش شده است، به همین دلیل تشخیص تاثیرات آن سخت‌تر می‌شود. نگرانی من بیشتر در مورد میزان نشت شده‌ی مواد در آب است. مواد شیمیایی سمی موجود در این میعانات، می‌تواند به پلنکتون‌ها، لارو ماهی‌ها و دیگر آبزیان که در اعماق دریا هستند آسیب برساند. همچنین تا زمانی که این مواد در آب وجود داشته باشند، آبزیان در معرض اختلالات تولیدمثل قرار می‌گیرند. جای امیدواری است که این مواد، نسبتاً سریع رقیق می‌شوند و از بین می‌روند، اما اثرات سمی آن‌ها تا حدودی باقی می‌ماند.»
پورتیر گفت: «این نوع جدیدی از نشت آلودگی دریایی است که قبلاً رخ نداده بود. به همین دلیل است که محققان پیامدهای قطعی از آلودگی آن‌را درک نمی‌کنند. این جایی است که علم ناتوان است.»
آلودگی به کدام سمت می‌رود؟
این سوالی است که محققان به دنبال آن هستند. دو گروه از دانشمندان چینی و انگلیسی، مدل‌های شبیه‌سازی شده‌ای از جریان مواد نشتی به دریا را ارائه کرده‌اند. هر دو مدل ادعا دارد که این مواد در جریان دریایی به‌نام «کورشیو» به سمت ژاپن در حرکت است و نهایتاً به سمت اقیانوس آرام شمالی جریان مییابد. مدل انگلیسی ادعا می‌کند که این آلودگی‌ها تمام سواحل ژاپن را فرا می‌گیرد، اما مدل چینی بعید می‌داند که این مواد به تمام سواحل ژاپن نفوذ کند.
اما برخی از کارشناسان معتقدند که این مدل‌ها لزوماً شاخص‌های خوبی برای تاثیرات مخرب این آلودگی در سواحل ژاپن نیستند. آن‌ها می‌گویند که بر اساس اطلاعات جزئی و ابتدایی از نوع میعانات، احتمال اینکه قبل از رسیدن به سواحل ژاپن، این مواد تا حد قابل‌توجهی تبخیر شده و از بین می‌روند. با این حال باید نظارتی جدی بر تحولات زیست‌محیطی این حادثه انجام شود.
استاینر در این‌باره می‌گوید: «به‌نظر نمی‌رسد نظارتی انجام شده باشد! گزارش‌های دولت چین، تنها به اثرات آلودگی در محل حادثه خلاصه شده است، اما هیچ گزارشی از تاثیرات مواد نشتی در جریان‌های جنوبیِ موجود، انجام نشده است. نیاز است تا نظارتی بر پلنکتون‌ها، آبزیان و پرندگان منطقه انجام شود، اما گزارشی در این زمینه ارائه نشده است یا حداقل اینکه من چنین تلاشی را ندیده‌ام.»
نوشته: علی عمانی - مجله علمی ایلیاد