مریخ‌لرزه چیست و چرا دانشمندان ناسا در جستجوی آن هستند؟
مجله علمی ایلیاد - دانشمندان به وقوع زلزله‌های متعدد در مریخ با اصطلاح «مریخ‌لرزه» بسیار امیدوار هستند. ناسا جدیدترین ماموریت اکتشافی خود در مریخ که ماموریت اکتشافات داخلی با استفاده از تحقیقات لرزه‌ای، ژئودسی و انتقال گرما است و «InSight» نام دارد را آغاز خواهد کرد. این ماشینِ نسل بعدی، با طراحیِ الهام‌گرفته از فرودگرِ قدیمی‌ترِ مریخ، به نام فونیکس، بازوهای ربات خود را گسترش می‌دهد و لرزه‌سنجی را روی سطح مریخ قرار می‌دهد.
اگر همه چیز خوب پیش رود، این دستگاه به مدت دو سال زمینی، معادل یک سال مریخی، ارتعاشاتی که زیر سطح مریخ رخ می‌دهد را ثبت می‌کند و بدین طریق می‌توان به برخی سوال‌های اساسی در مورد اینکه سیارات سنگی، از جمله زمین، چگونه تشکیل شده‌اند، پاسخ داد.
اما مریخ‌لرزه چیست و چرا دانشمندان ناسا در جستجوی آن هستند؟
مریخ‌لرزه‌ها، دقیقا مانند زمین‌لرزه‌ها، ارتعاشاتی هستند که از طریق سطح سیاره حرکت می‌کنند. اما نحوه‌ی شکل گرفتن این زلزله‌ها در مریخ اساساً با نحوه‌ی شکل‌گیری آن‌ها در زمین متفاوت است. و معلوم می‌شود که این تفاوت‌ها می تواند در درک بهتر اینکه زمین در اوایل شکل‌گیری چگونه بوده است، کمک کند. در بیشتر موارد، زمین‌لرزه‌های سیاره‌ی ما به علت حرکت تکتونیک صفحات رخ می‌دهند. تکتونیک، مکانیکی است که وقتی صفحات، پوسته‌ی بیرونی روی گوشته‌ی زمین را می‌سازند، رخ می‌دهد. این صفحات تکتونیکی دائماً در حال حرکت هستند و تکان می‌خورند و از کنار یکدیگر می‌گذرند.
گاهی اوقات وقتی صفحه‌ای از کنار صفحه‌ای دیگر می‌گذرد، لبه‌ی ناهموار آن گیر می‌کند و متوقف می‌شود، در حالی که بقیه‌ی صفحه به حرکت خود ادامه می‌دهد. طبق بررسی زمین‌شناسی ایالات متحده «USGS» از آنجایی که بخشی از صفحه گیر کرده است، انرژی‌ای که معمولاً برای حرکت استفاده می‌کند را ذخیره می‌کند و در نهایت بقیه‌ی صفحه را جلو می‌زند و تمام انرژی را به‌صورت امواج لرزه‌ای آزاد می‌کند و در نتیجه باعث تکان خوردن می‌شود.
اما مریخ پوسته‌ی بیرونی تکه‌تکه‌ای مانند زمین ندارد. پس با این حال چگونه زلزله دارد؟ بر اساس گفته‌های دانشمندان ناسا، به‌نظر می‌رسد که پدیده‌های دیگری هم می‌توانند باعث ایجاد این امواج لرزه‌ای شوند، مانند فشار ناشی از کمی کوچک شدن سطح به دلیل سرد شدن سیاره، فشار ماگما به سمت سطح یا حتی تاثیرات شهاب‌سنگ‌ها. اما این ارتعاشات در مقایسه با ارتعاشات زمین، بسیار کوچک است.
«بروس بانردت»، پژوهشگر اصلیِ InSight در رصدخانه‌ی پیشرانش جت ناسا «JPL»، در طول کنفرانس خبری در روز ۳ مِی، گفت: «چیزی که ما تلاش داریم اندازه بگیریم، ارتعاشات بسیار کوچکی است؛ ارتعاشاتی در مقیاس اتم. زلزله‌ها به ما می‌گویند که زیر سطح چه خبر است.»
بانردت گفت: «همان طور که امواج لرزه‌ای در این سیاره حرکت می‌کنند، در واقع اطلاعاتی را هم در طول مسیر جمع‌آوری می‌کنند.» مواد مختلف زیر زمین، امواج لرزه‌ای را به شیوه‌های مختلفی نشان می‌دهند و دانشمندان با توجه به این تفاوت‌ها می‌توانند به ساختار درون مریخ پی ببرند. بانردت گفت: «می‌توان تصویری سه بعدی از مریخ را به‌دست آورد.»
طبق گفته‌ی بانردت، در حالی که تاریخ اولیه‌ی زمین به دلیل هم‌خوردن و بازیافت پوسته پاک شده است، اما مریخ هنوز اثراتی از تاریخ اولیه‌ی خود را دارد. وی گفت: «زمین آن قدر فعال است که شواهد تمام آن فرآیندها اساساً توسط تکتونیک صفحات پاک شده است.»
بنابراین با نگاهی به امواج لرزه‌ای درون سیاره‌ی ما، می‌توانیم چیزهای زیادی در مورد نحوه‌ی شکل گرفتن آن بفهمیم. طبق گفته‌ی بانردت، از آنجایی که تمام سیارات سنگی به‌صورت مشابهی شکل گرفته‌اند و سپس در طول میلیاردها سال از نظر ساخت و ظاهر بسیار متفاوت شده‌اند، پس بررسی مریخ می تواند چیزهای زیادی در مورد نحوه‌ی شکل‌گیری زمین به ما بگوید.
به گفته‌ی ناسا، InSight همچنین ابزارهایی برای اندازه‌گیری دمای درون مریخ و ردیابی لرزه‌های قطب شمالی آن‌را به منظور نشان دادن ساخت و اندازه‌ی هسته‌ی فلزی مریخ، دارد. بانردت گفت: «علمی که می‌خواهیم با این ماموریت انجام دهیم، در واقع علمی از درک منظومه‌ی شمسیِ اولیه است.»
نوشته: یاسمین ساپلاکوگلو
ترجمه: زهرا جهانبانی - مجله علمی ایلیاد
ترجمه: زهرا جهانبانی - مجله علمی ایلیاد