آثار مثبت و منفی روزه‌داری بر بدن انسان
مجله علمی ایلیاد – روزه‌داری در ماه رمضان امری مذهبی برای همه‌ی مسلمانان جهان است. از اذان صبح و قبل از طلوع خورشید تا غروب خورشید و اذان مغرب از نوشیدن مایعات و خوردن غذا خودداری می‌شود. پیش از ظهور اسلام نیز روزه‌داری در بین مذاهب دیگر هم رایج بوده و در طول سال، مومنان چند روزی را روزه می‌گرفتند. در حالی که روزه‌داری عملی معنوی برای مومنان، به‌خصوص مسلمانان محسوب می‌شود، خیلی از انسان‌ها اعتقاد دارند که روزه‌داری برای بدن و سلامت آن مفید است. اما آیا واقعاً این‌طور است؟
در این مطلب قصد داریم به این پرسش به‌صورت علمی پاسخ دهیم و درباره‌ی فواید و مضرات آن بحث کنیم.
در سال‌های اخیر مطالعات زیادی بر روی آثار روزه‌داری، توقف خوردن و نوشیدن به‌شکل ناگهانی برای ساعاتی در روز انجام شده است و این نوع توقف خوردن و نوشیدن یکی از محبوب‌ترین انواع رژیم‌های غذایی برای کاهش وزن و سلامت در سراسر جهان و بین همه‌ی مردم نیز بوده است.
یکی از شناخته‌شده‌ترین رژیم‌های غذایی، رژیم «ناگهانی-متناوب» است، رژیم غذایی سریع ۵:۲ که شامل دریافت میزان کالری توصیه شده در ۵ روز از هفته می‌شود. در دو روز دیگر از هفته میزان کالری دریافتی بایستی تا ۲۵درصد کاهش یابد، این میزان چیزی حدود ۵۰۰ کالری در روز برای مردان و ۶۰۰ کالری در روز برای زنان تخمین زده شده است.
به‌گفته‌ی دکتر «مایکل موسلی» نویسنده‌ی کتاب رژیم سریع، این نوع رژیم نه تنها می‌تواند به افراد در کاهش وزن مواثرشان کمک کند، بلکه از مزایای دیگری برای سلامتی آن‌ها نیز برخوردار است. او می‌گوید: «مطالعات نشان داده که این نوع رژیم غذایی به بهبود وضع فشار خون و میزان کلسترول افراد و حساسیت در برابر انسولین نیز منجر می‌شود.»
همچنین در سال ۲۰۱۴ خبرگزاری مدیکال‌نیوز در مطالعه‌ای علمی نشان داد که روزه‌داری منظم برای یک روز در هفته می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را در افراد مستعد این بیماری کاهش دهد و خطر وخیم شدن حال افراد مبتلا به دیابت را کمتر کند.
مطالعه‌ی دیگری که توسط دکتر «والتر لانگو» و همکارانش در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی انجام شد نشان داد که روزه‌داری ۲ تا ۴ روز در هفته، به شرط متناوب بودن آن در سال، می‌تواند به ترمیم سیستم ایمنی بدن کمک شایانی کند. فرآیندی که می‌تواند سلول‌های حیاتی را در مقابل آسیب‌های سلولی ناشی از عوامل تخریبی مانند شیمی‌درمانی و پیری محافظت کند.
اما مزایای بالقوه‌ی ناشی از روزه‌داری چیست؟
بدن ما مستعد دریافت گلوکز در هنگام صبح و ناشتا از مواد غذایی و ذخیره‌ی آن‌ها در کبد و ماهیچه‌ها است. دریافت گلوکز باید حدود ۸ ساعت پس از آخرین وعده‌ی غذایی در روز قبل باشد. زمانی که گلوکز ذخیره شده در بدن مورد استفاده قرار گرفت و تمام شد، بدن شروع به سوختن چربی در بدن، به‌عنوان منبع انرژی می‌کند که باعث کاهش وزن می‌شود.
دکتر «رازن معروف» از دانشگاه آکسفورد انگلیس توضیح می‌دهد که کاهش وزن با استفاده از سوختن چربی به حفظ عضلات و کاهش کلسترول بدن کمک می‌کند. او می‌گوید: «در این میان فرآیند سم‌زدایی بدن نیز اتفاق می‌افتد. در این فرآیند سطح بالایی از اندروفین و هورمون‌های موجود در خون که می‌توانند در سلامت روانی انسان تاثیر داشته باشند نیز افزایش می‌یابند.»
قبلاً مطالعه‌ی دکتر لانگو و همکارانش ادعا کرد که ناشتا بودن طولانی‌مدت می‌تواند در بازسازی سلول‌های ایمنی بدن تاثیر مثبتی داشته باشد. لانگو می‌گوید: «وقتی شما گرسنگی طولانی مدت را تجربه می‌کنید، سیستم بدن شما سعی می‌کند انرژی موجود را حفظ کند و برای این صرفه‌جویی از سلول‌های موجود بهره می‌برد. در این میان از سلول‌های ایمنی بدن نیز استفاده می‌کند، حتی آن‌هایی که استفاده‌ای ندارند و حتی سلول‌های کم‌کار ایمنی بدن را بازیافت می‌کند.»
مطالعه‌ی گروه آقای لانگو نشان داد که رعایت این رژیم به‌مدت شش ماه، می‌تواند سلول‌های قدیمی و تخریب‌شده‌ی بدن موش‌ها را بازسازی کند. همچنین این گروه پی برد که بیماران سرطانی که سه روز قبل از شیمی‌درمانی این رژیم را رعایت می‌کردند در برابر آسیب‌های این درمان مقاومت بهری داشتند. دکتر لانگو می‌گوید: «خبر خوب این است که بخش‌های آسیب‌دیده در طی شیمی‌درمانی می‌تواند با روزه‌داری پیش‌بینی شده و محافظت شده ترمیم شوند. در حال حاضر بیماران سرطانی یا افراد سالخورده می‌توانند با حفظ چرخه‌ی ۲ تا ۴ روز روزه‌داری در هفته سیستم ایمنی بدن خود را ترمیم و بازسازی کنند.»
با توجه به این مزایای باورنکردنی روزه‌داری که تعدادی از متخصصان سلامت در جهان به آن تاکید دارند، جای تعجب نیست که این عمل در بین عموم مردم محبوب باشد. اما تعدادی از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی روزه‌داری طولانی‌مدت را برای برخی از افراد مضر می‌دانند و اجتناب از این عمل را به‌آن‌ها توصیه می‌کنند.
خطرات روزه‌داری
طبق گزارش‌های سرویس بهداشت و سلامت ملی انگلستان «NHS»، خطرات بهداشتی متعددی در ارتباط با روزه‌داری طولانی‌مدت و متناوب وجود دارد. بدن انسان به‌دلیل مصرف کم آب و غذاهای حاوی مایعات، خیلی سریع دچار کمبود آب می‌شوند، از این رو پزشکان و محققان به مسلمانان که ۳۰ روز در سال به‌صورت مدام روزه می‌گیرند تاکید صریح می‌کنند که در هنگام سحر و قبل از شروع روزه مقدار زیادی آب مصرف کنند. افراد دیگر که روزه‌داری را به‌عنوان رژیم غذایی انجام می‌دهند نیز باید توجه کنند که میزان آب مناسبی را در روز مصرف کنند.
اگر به وعده‌های منظم روزانه‌ی غذایی مثل صبحانه، نهار، شام و میان‌وعده‌ها عادت دارید، روزه‌داری می‌تواند برای شما چالشی بزرگ باشد. قطع مصرف این وعده‌ها و ایجاد بی‌نظمی در ترتیب آن‌ها می‌تواند استرس را افزایش دهد و خواب شما را بی‌نظم و مختل کند. همچنین اثبات شده است که از دست دادن آب بدن، نخوردن غذا برای چندین ساعت و به‌دنبال آن عدم داشتن خواب کافی می‌تواند سردردهای مزمن را در پی داشته باشد.
روزه بودن باعث سوزش معده می‌شود. فقدان غذا منجر به کاهش میزان اسید معده می‌شود که هضم غذا را کند و باکترهای مفید معده را از بین می‌برد. اما بوی غذای اطرافیان و یا فکر کردن به غذا می‌تواند باعث تحریک مغزی شود و اسید زیادی در معده‌ی خالی شما ترشح شود که خود عاملی برای سوزش معده است. در حالی که بسیاری از متخصصان تغذیه ادعا می‌کنند روزه‌داری راه خوبی برای کاهش وزن و تضمین سلامت بدن است، اما برخی از متخصصان سلامت معتقد هستند که روزه‌داری و رژیم‌های سخت‌گیرانه راهی برای کاهش عمر انسان است!
دکتر «مدلین فرنستروم» از مرکز مدیریت کاهش وزن دانشگاه پیتسبورگ می‌گوید: «نظر ما این است که از دست دادن ناگهانی آب بدن برای کاهش وزن توجیه‌پذیر نیست. اگر با این روش وزن کم کنید، پس از متوقف کردن این رژیم، وزن‌تان به میزان سابق برمی‌گردد.»
«کاترین هولدمج» متخصص تغذیه و نویسنده‌ی کتاب رژیم غذایی، می‌گوید: «تجربه اثبات کرده که روزه‌داری حداقل در کوتاه‌مدت روش مناسبی برای کاهش وزن نیست.» برخی از متخصصان معتقد هستند که روزه‌داری انسا را از توصیه‌های تغذیه‌ی سالم دور نگه می‌دارد، مانند خوردن میان‌وعده‌های میوه و سبزی‌جات. بسیاری نیز دچار اختلالات تغذیه‌ای می‌شوند. افرادی که از دید پزشکی نباید روزه بگیرند، شامل افرادی که کمبود وزن دارند، افراد زیر ۱۸ سال که در سن رشد هستند، زنان باردار، افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و افرادی که عمل جراحی انجام داده یا بیماری خاصی دارند.
نوشته: هانر وایتمن
ترجمه: علی عمانی - مجله علمی ایلیاد