رویدادهای نجومی تیرماه ۱۳۹۷

 

مجله علمی ایلیاد - از انقلاب تابستانی تا مقارنه‌های دیدنی و جذاب و سوژه‌های آسمانی برای عکاسان همگی رویدادهایی هستند که در تیرماه ۱۳۹۷ در آسمان پُرستاره روی می‌دهند. در این مطلب به همه‌ی این رویدادها پرداخته‌ایم.

در نیمکره‌ی شمالی زمین، اولین روز تابستان، با بیشترین ارتفاع خورشید و در نتیجه، طولانی‌ترین روز سال در این نیمکره از زمین مصادف است. در حقیقت این رویدادها به یکدیگر مرتبط هستند. در این نیمکره از زمین، متوسط ارتفاع خورشید هر چهارسال یک‌بار در 31 خرداد قرار می‌گیرد و سه سال پیاپی در ۱ تیر ماه؛ سال ۱۳۹۷ از آن سال‌هایی است که خورشید در روز ۳۱ خرداد به بیشترین اوج خود می‌رسد و انقلاب تابستانه در آخرین روز بهار رخ می‌دهد. اما از دیدگاه تقویمی و عرفی انقلاب تابستانه در روز اول تیرماه در نظر گرفته می‌شود.

این تغییر ارتفاع خورشید به واسطه‌ی انحراف محور چرخش زمین به دور خود به میزان ۲۳.۵ درجه نسبت به نقطه‌ی قطب شمال آسمان رخ می‌دهد و در روز انقلاب تابستانه، خورشید دقیقاً عمود بر مدار رأس‌السرطان می‌تابد. امسال این رخداد مهم نجومی در روز ۳۱ خرداد ۱۳۹۷ و راس ساعت ۱۰:۰۷ به وقت جهانی و ۱۳:۳۷ به وقت ایران روی می‌دهد، اما در اذهان عمومی اول تیر ماه روز انقلاب تابستانی و بلندترین روز سال (کوتاه‌ترین شب سال) است. این روز در ایران باستان به روز خوریستان معروف بوده و در این روز جشن و مراسم خاصی وجود داشته است. همچنین در نیمکره‌ی جنوبی، مصادف با انقلاب تابستانی و بلندترین روز سال، انقلاب زمستانی و کوتاه‌ترین روز سال (بلندترین شب سال) روی می‌دهد.

مقارنه‌ی ماه و سیاره‌ی مشتری، در دوم تیرماه ۱۳۹۷، در ساعت ۲۲:۱۷ شب به نزدیک‌ترین فاصله‌ی ظاهری خود از دید ناظر زمینی می‌رسد. قمر ماه نزدیک‌ترین جرم طبیعی به سیاره‌ی زمین است و سیاره‌ی مشتری بزرگترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی است. قطر سیاره‌ی مشتری ۱۴۲،۹۸۴ کیلومتر در استوا است که برابر با ۱۴ قطر ماه است. اما به واسطه‌ی فاصله‌ی زمین با این دو جرم، از دید ناظر زمینی ماه بزرگ‌تر از مشتری دیده می‌شود. مقارنه‌ی این دو جرم در روز ۲ تیرماه، در بیشترین نزدیکی به ۴.۲ درجه می‌رسد و در صورت‌فلکی مارافسای قرار خواهند داشت که بسیار زیبا و دیدنی خواهد بود.

سیاره‌ی زحل در نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود با زمین می‌رسد و خورشید به صورت تمام رخ، سطح و حلقه‌های زحل را روشن می‌کند و ناظر زمینی در این روز کمی بهتر می‌تواند سیاره‌ی زحل را رصد کند. امتیاز این فاصله‌ی کم بیشتر از رصدگران برای عکاسان آسمان شب است. آن‌ها می‌توانند عکس‌های بهتری از زحل ثبت کنند در حالی که این سیاره از دید ناظر زمینی در صورت‌فلکی قوس و نزدیکی مرکز کهکشان راه‌شیری واقع شده است. این فاصله ۹.۰۴ واحد نجومی (AU) است.

ماه در روز ۷ تیرماه و چند ساعت قبل از اینکه به قرص کاملش برسد، در حوالی مرکز کهشکان از دید ناظر زمینی قرار می‌گیرد. همچنین این همراستایی با مرکز کهشکان با مقارنه‌ای ۱.۸ درجه‌ای با سیاره‌ی زحل همراه خواهد بود. هر چند این مقارنه از دید رصدگران ایرانی در ساعت ۷:۲۹ رخ می‌دهد، اما شامگاه روز قبل فرصت مناسبی برای رصد مقارنه‌ای زیبا خواهد بود.

تنها چند ساعت پس از طلوع خورشید، قرص کامل ماه شوال تشکیل می‌شود. این رویداد در ساعت ۸:۲۳ روز پنجشنبه ۷ تیرماه رخ می‌دهد و شما می‌توانید در هنگام غروب خورشید از افق غربی در این روز، شاهد طلوع ماه در افق شرقی باشید و از آن لذت ببرید.

تقریباً دو روز از قرص کامل ماه گذشته است و ماه گام‌های بامدادی خود را برمی‌دارد. در این دور از گردش ماه به دور زمین در مدار بیضوی خود، ماه در نقطه‌ی اوج خود و در فاصله‌ی ۴۰۶،۰۶۱ کیلومتری زمین می‌رسد. این میزان از فاصله در ساعت ۰۶:۱۳ صبح رخ می‌دهد. همچنین ماه در این روز از گره‌ی نزولی مدار خود نیز عبور می‌کند. مدار ماه تقریباً ۵ درجه با صفحه‌ی دایره‌البروج یا صفحه منظومه‌ زاویه دارد و همین عامل دو گره را در مدارش به‌دور زمین می‌سازد که در این شب ماه از گره‌ی نزولی خود عبور می‌کند.

۱۸ روز از ماه نو قمری گذشته است با سیاره‌ی مریخ در این صورت‌فلکی قرار ملاقات گذاشته است. این مقارنه با جدایی ظاهری ۴.۴ درجه در ساعت ۰۳:۲۹ همراه خواهد بود. مریخ این روز‌ها دچار طوفان‌های سهمگین شده و حال و روز خوبی ندارد، اما آسمان زمین همچنان شرایط رصد این سیاره را با تمام آلودگی‌های نوری و غباری دارد. پس فرصت رصد این مقارنه را از دست ندهید.

حال به مقارنه‌ی نماینده‌ای از منظومه‌ی شمسی و نماینده‌ای از اعماق آسمان نگاه کنید. سیاره‌ی عطارد در روز ۱۳ تیرماه در راستای خوشه‌ی ستاره‌ای باز کندوی عسل، یا همان M44 قرار می‌گیرد. این مقارنه در ساعت ۱۶:۵۲ عصر روز ۱۳ تیرماه، به کمترین حد خود می‌رسد؛ یعنی کمتر ۰.۵ درجه؛ اما مشکلی وجود دارد. به دلیل قرار داشتن این دو جرم در نزدیکی خورشید، رصد این مقارنه پیش از طلوع ممکن نیست و این اجرام، دقایقی پس از غروب خورشید هم غروب می‌کنند. ولی از دیدگاه نظری این مقارنه بسیار خاص است. در این روز فاصله‌ی عطارد تا زمین ۰.۹ واحد نجومی است اما فاصله‌ی خوشه‌ی ‌M44 تا زمین بیش از ۵۰۰ سال نوری است.

صورت‌فلکی جدی در حاشیه‌ی رد کهکشان راه‌شیری در آسمان شب، کانون بارش شهابی ضعیفی است. این بارش با حداکثر نرخ سرسویی تا ۵ شهاب در ساعت، رخ خواهد داد. ذرات وارد شده به جو زمین که شهاب نامیده می‌شوند، در اثر عبور دنباله‌دار یا سیارکی در مدار زمین قرار گرفته‌اند و در این شب زمین از درون توده‌ی رقیق این ذرات عبور می‌کند. سرعت تقریبی ورود این ذرات به جو زمین، حدود ۷۰ تا ۱۰۰ کیلومتر در ثانیه است.

پس از طی ۲۹.۵ روز از عمر یک‌ماهه‌، قمر زمین شرایط تبدیل شدن به ماه نو را به‌دست آورده است. پس از غروب خورشید در این روز، هلال باریکی در افق غربی به سختی مشاهده خواهد شد که خبر از آغاز ماه ذوالقعده در فردای آن روز را می‌دهد.

سیارات عطارد و زهره، سیارات درونی منظومه‌ی شمسی به نسبت زمین هستند؛ یعنی تنها سیاراتی هستند که به ترتیب قرارگیری به خورشید نزدیک‌تر هستند. حال از دید ناظر زمینی هلال ماه، تنها قمر زمین، مقارنه‌ای زیبا با این دو سیاره خواهد داشت. میزان جدایی ظاهری ماه نسبت به عطارد ۲.۱۱ و نسبت به زهره ۱.۳۳ است. این مقارنه در زمان غروب خورشید روی می‌دهد و فرصتی عالی برای عکاسان آسمان شب خواهد بود.

ماه ذوالقعده، به گام دوم خود رسیده است. گام‌های مهم ماه عبارتند از هلال نو، تربیع اول، قرص کامل، تربیع سوم ماه و هلال پیر ماه هستند. در ۲۹ تیر تربیع اول این ماه در ساعت ۰۱:۲۴ بامداد تشکیل می‌شود. ماه در صورت‌فلکی سنبله واقع شده و فاصله‌ی حدود آن با زمین ۳۸۱،۵۰۰ کیلومتر است.

در تیرماه، برای بار دوم ماه به ملاقات نزدیکی با بزرگترین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی می‌رود. تنها قمر طبیعی زمین، با سیاره‌ی غول‌پیکر گازی مشتری، مقارنه‌ای ۴.۱۳ درجه‌ای خواهد داشت. این مقارنه‌ی ما بین صورت‌فلکی‌های سنبله و میزان روی می‌دهد.

نوشته: علی عمانی – مجله علمی ایلیاد