رویدادهای نجومی مردادماه ۱۳۹۷

 

مجله‌ی علمی ایلیاد – مردادماه ۱۳۹۷ را فراموش نخواهید کرد. اگر به آسمان شب و رویدادهای آن علاقمند هستید، خواهید دانست که این ماه دارای اتفاقی است که در این قرن تکرار نشدنی است. همچنین مرداد هر سال را با بارش شهابی زیبایی می‌شناسیم که خیلی از گردشگران، علاقه‌مندان و منجم‌های سراسر دنیا را به بیرون از شهر‌ها می‌کشاند تا‌ ناظر زیبایی‌های آن باشند. برای آگاهی از جزئیات این رویدادها و دیگر اتفاقات آسمان شب مرداد ۱۳۹۷، این مطلب را بخوانید.

این را به فال نیک بگیرید. مقارنه‌ای زیبا در روز‌های اول مردادماه، نوید رویدادهای جذاب و مهیج را می‌دهد. پس این مطلب را با دقت بخوانید تا از تمامی رویدادهای نجومی که در آسمان مردادماه رخ می‌دهند با خبر شوید و آن‌ها را از دست ندهید.

در سومین شب از مردادماه، تنها قمر زمین، مقارنه‌ای به نزدیکی ۲ درجه با سیاره‌ی زیبای زحل خواهد داشت. هرچند این مقارنه در ساعت ۹:۴۰ صبح به این حد از جدایی می‌رسد، اما شامگاه سوم مرداد نیز با کمی اختلاف می‌توان از این مقارنه لذت برد. ماه و زحل در صورت فلکی قوس این ملاقات را با هم خواهند داشت.

 

در یک شبانه‌روز چند اتفاق می‌تواند به صورت همزمان برای جرمی آسمانی بیافتد؟ این شبانه‌روز را برای ماه فراموش نکنید. بشمارید!

اول؛ در صبحگاه روز ۵ مرداد، ماه در این گردشش در مدار بیضوی خود به دور زمین، به نقطه‌ی اوج می‌رسد. یعنی بیشترین فاصله‌اش از زمین در گردش پیش‌رو. ماه در ساعت ۹:۱۴ صبح، به فاصله‌ی ۴۰۶،۲۳۳ کیلومتری از زمین می‌رسد.

دوم؛ قرص ماه ذی‌القعده، در ساعت ۲۳:۵۰ شب کامل می‌شود و حدود ۹۶.۳ درصد از کل سطح ماه توسط خورشید روشن می‌شود.

سوم؛ طولانی‌ترین خسوف یا ماه‌گرفتگی کلیِ قرن را نیز در این شب ببینید. شاید دیگر برای شما اتفاق نیافتد. خسوف زمانی رخ می‌دهد که ماه کامل باشد، یعنی ما بتوانیم حداکثر درخشندگی ماه را از روی زمین ببینیم. این حالت مهم‌ترین پارامتر برای شکل‌گیری خسوف است؛ یعنی زمین بین خورشید و ماه قرار بگیرد. اما آیا این کافی است؟

 

خیر، تمام اجرامی که منبعی نور به آن‌ها می‌تابند، سایه‌ای را ایجاد می‌کنند. اگر جسمی که به آن نور تابیده می‌شود کروی باشد، سایه‌ی آن جرم به‌صورت مخروط شکل می‌گیرد که به آن «مخروط سایه» می‌گویند. خورشید منبع نور در منظومه‌ی شمسی است و زمین سیاره‌ای کروی است که به دور آن می‌چرخد. پس زمین از تابش خورشید، مخروط سایه‌ای را دارد که هر جسمی خارج از جو زمین از درون این مخروط سایه عبور کند، دچار گرفت می‌شود.

زمانی که ماه به‌عنوان تنها قمر طبیعی سیاره‌ی زمین، از دورن این مخروط سایه می‌گذرد، سایه‌ی زمین بر روی آن می‌افتد و ناظران حاضر در نیم‌کره‌ی تاریک زمین، ماه‌گرفتگی را مشاهده می‌کنند. در شامگاه ۵ مرداد ۱۳۹۷ نیز این اتفاق خواهد افتاد و تا بامداد ۶ مرداد ادامه خواهد داشت. تمام این مراحل خسوف در ایران قابل مشاهده است.

شما می‌توانید بسته به موقعیت مکانی‌تان در ایران آغاز این رویداد را از حدود ساعت ۲۱:۴۴ با برخورد لبه‌ی نیم‌سایه‌ی زمین به ماه مشاهده کنید. اما برخورد سایه‌ی اصلی تقریباً ساعت ۲۲:۵۰ دقیقه ماه را لمس می‌کند. حدود یک ساعت زمان لازم است تا لبه‌ی سایه‌ی زمین آن‌سوی ماه را بپوشاند و ماه در تاریکی کامل فرو رود. ماه کمی کمتر از ۲ ساعت در تاریکی کامل قرار دارد و سپس اولین نشانه‌ی نورانی در لبه‌ی ماه به منزله‌ی آغاز مراحل پایانی گرفت مشاهده می‌شود. احتمالاً درست حدس زدید؛ باز هم حدود یک ساعت دیگر زمان نیاز است تا لبه‌ی بیرونی سایه‌ی زمین قطر قرص ماه را طی کند و طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن به پایان برسد. ساعت حدودی پایان این گرفت ۲:۵۰ دقیقه‌ی بامداد ۶ مرداد خواهد بود.

این خسوف زیبا فرصت مناسبی است تا اگر تاکنون تجربه‌ای در زمینه‌ی رصد آسمان شب نداشته‌اید، باب این آشنایی با دنیای بی‌انتهای ستاره‌شناسی بر روی شما باز شود، ولی اگر شما منجم هستید، این فرصت را از دست ندهید و دوستان و اطرافیانتان را به نجوم علاقه‌مند کنید. اگر هم دنبال موقعیتی برای انجام پروژه‌ای ساده، اما علمی هستید، با کمک دوستان و افراد با تجربه‌تر این کار را انجام دهید. این رویداد فرصتی طلایی برای عکاسان آسمان شب نیز است تا در کنار بنایی تاریخی یا طبیعتی زمینی این رویداد را ثبت کنند.

چهارم؛ همچنین ماه در این شب و در ساعت ۲:۱۰ از گره‌ی نزولی مدار خود نیز عبور می‌کند. مدار ماه تقریباً ۵ درجه با صفحه‌ی دایره‌البروج یا صفحه منظومه‌ی شمسی‌ زاویه دارد و همین عامل دو گره به نام‌های «گروه‌ی نزولی» و «گره‌ی صعودی» را در مدارش به‌دور زمین می‌سازد که در این شب ماه از گره‌ی نزولی خود عبور می‌کند و به زیر این مدار فرضی می‌رود.

 

پس از شب پُرهیجان ماه‌گرفتگی، اگر خسته نیستید، بار دیگر به زیر آسمان شب بروید تا بارش شهابی کم‌رمق دلتا دلوی را هم ببینید. نرخ بارش شهاب در سرسو، در بهترین شرایط بین ۱۵ تا ۲۰ شهاب در ساعت خواهد بود. گویی این بارش هم از خسوف شب قبل خسته است!

 

ماه با گذراندن این مرحله از سیر عمر یک‌ماه‌ی خود پیش به سوی گام آخر خود، یعنی ماه پیر می‌رود. تربیع دوم ماه ذی‌القعده در ساعت ۲۱:۴۸ شب ۱۳ مرداد‌ماه شکل می‌گیرد. شما می‌توانید نیم‌کره‌ی روشن ماه را در صورت فلکی حوت و پس از طلوعش در نیمه‌شب مشاهده کنید.

 

تنها چند ساعت پیش از طلوع ماه، نزدیک‌ترین جدایی بین ماه و ستاره‌ی الدبران شکل می‌گیرد. الدبران روشن‌ترین ستاره‌ی صورت فلکی ثور است و با زمین ۶۶.۶ سال نوری فاصله دارد. با اینکه این مقارنه ۱.۱ درجه‌ای در شب ۱۵ مرداد شکل می‌گیرد، اما بگذارید زمان از نیمه شب بگذرد و پس از طلوع ماه در بامداد ۱۶ مرداد این نمای زیبا از آسمان را ببینید.

 

روز‌های پایانی عمر ماه در ذی‌القعده سپری می‌شود و هلال ماه باریک و باریک‌تر می شود. در ۱۹ مرداد مصادف با شب بیست و هشتم، ماه به نزدیک‌ترین فاصله‌اش به زمین در گردش اخیر خود می‌رسد. این فاصله معادل ۳۵۸،۰۸۳ است.

 

در ابتدای مطلب به شما وعده داده بودیم که رویدادهای این ماه، هیجان‌انگیز هستند. چند مقارنه‌ی زیبا و طولانی‌ترین خسوف قرن. حال از کسوفی جزئی برای شما خواهیم گفت.

 

پس از اینکه در شب ۵ و بامداد ۶ مرداد، زمین سایه‌ی خود را بر روی ماه انداخت، این‌بار ماه در اقدامی، تلاش می‌کند تا بین زمین و خورشید قرار گرفته و سایه‌ی خود را بر روی زمین بیاندازد. اما آیا قدرت این کار را دارد؟ ماه از زمین کوچک‌تر است و مخروط سایه‌ی کوچک‌تری هم دارد. به همین دلیل در بهترین شرایط سایه‌ی ماه تنها بخش کوچکی از زمین را سایه‌افکن خواهد کرد. از این که بگذریم هم این تلاش ماه آن‌چنان هم نتیجه‌ی چشم‌‌گیری ندارد. این‌بار سایه‌ی ماه تنها بخشی از عرض‌های شمالی سیاره‌ی زمین شامل بخش‌های شمالی اقیانوس اطلس، بخش‌هایی از شرق آمریکا و کانادا، قطب شمال و قسمت‌هایی از شرق روسیه و آسیا را پوشش می‌دهد و این خورشیدگرفتگی در ایران قابل مشاهده نیست.

 

پس از طی ۲۹.۳ روز از عمر یک‌ماهه‌، قمر زمین شرایط تبدیل شدن به ماه نو را به‌دست آورده است. پس از غروب خورشید در این روز، هلال باریکی در افق غربی به سختی مشاهده خواهد شد که خبر از آغاز ماه ذی‌الحجه در فردای آن روز را می‌دهد. ماه در این روز در صورت فلکی اسد، نزدیک به خورشید و حوالی غروب آفتاب قابل رصد است.

 

مردادماه همچنان هیجان‌انگیزتر می‌شود. بارش شهابی برساووشی، معروف‌ترین بارش شهابی سال است. هر چند اکثر منجم‌ها این بارش را بهترین بارش سال نمی‌دانند و بارش شهابی جوزایی را ترجیح می‌دهند، اما بارش شهابی برساووشی به دلیل اینکه در فصل گرم سال قرار دارد و شب‌مانی در دل بیابان و دور از آلودگی‌ها راحت‌تر است، در بین عموم مردم طرفداران بیشتری دارد.

 

امسال در دو شب می‌توان این بارش شهابی را رصد کرد. ۲۱ و ۲۲ مرداد شب‌هایی هستند که سیاره‌ی ما از بیشترین غلظت ذرات باقی‌مانده از دنباله‌دار سوییفت‌تاتل عبور می‌کند و نرخ بارش سرسویی بین ۶۰ تا ۸۰ شهاب در ساعت را رقم می‌زند. پس کمی از آلودگی‌های نوری و غباری شهرتان دور شوید و از این بارش شهابی لذت ببرید.

 

یک‌چهارم عمر یک‌ماهه‌ی ماه ذی‌الحجه می‌گذرد و نیمی از ماه روشن می‌شود. تربیع اول ماه در ساعت ۱۱:۱۹ صبح روز ۲۷ مرداد در صورت فلکی میزان رقم خواهد خورد.

 

اولین رویداد نجومی‌ای که در این ماه به شما معرفی کردیم، مقارنه‌ی ماه و سیاره‌ی زحل بود که در روز ۳ مرداد رخ داد. حال در سی‌امین روز از مرداد، باز هم ماه و سیاره‌ی زحل به ملاقات هم آمده‌اند تا پرده‌ی یک‌ماهه‌ی دیگری از آسمان را برای ما به پایان ببرند. این مقارنه‌ی ۲.۱ درجه‌ای بین ماه و زحل در ساعت ۱۳:۲۵ ظهر رخ می‌دهد و شما می‌توانید پس از غروب خورشید و تاریک شدن آسمان، این مقارنه را در ناحیه‌ی صورت‌فلکی قوس رصد کنید.

 

نوشته: علی عمانی – مجله علمی ایلیاد