منشاء هاله‌ی کهکشان راه‌شیری از کجاست؟
مجله علمی ایلیاد - بر اساس مقاله‌ای تازه منتشر شده، هاله‌ای از ستارگانی که به دور کهکشان راه‌شیری می‌چرخند، می‌توانند شامل بخش‌هایی از کهکشان ما شود که در اثر برخورد فاجعه‌باری یا گذری از نزدیکی کهکشانی کوتوله و کوچکتر به اجبار بیرون پرتاب شده‌اند.
اکثر ستارگانی که در راه‌شیری وجود دارند، در قالب دیسک غول‌پیکری به دور مرکز کهکشانی می‌چرخند که خود این مرکز از سیاهچاله‌ی غول‌پیکر کمان A* میزبانی می‌کند. با این حال، تعداد قابل توجهی از ستارگان در ورای لبه‌های بیرونی این دیسک می‌چرخند و در ایجاد هاله‌ی کهکشانی نقش عمده را ایفا می‌کنند. قبلاً این باور رایج بود که این هاله از ستاره‌هایی تشکیل شده است که از کهکشان‌های کوتوله‌ی کوچکتر ربوده شده‌اند؛ ستاره‌هایی که به نزدیکی هاله آمده یا حتی با راه‌شیری ادغام شده‌اند.
اما مقاله‌ی تازه منتشر شده از نظریه‌ی متفاوتی پشتیبانی می‌کند. بر طبق این نظریه، برخی از ستاره‌ها که کل هاله را تشکیل می‌دهند، در نواحی بیرونی کهکشان ما به وجود آمده و سپس طرد شده‌اند. در هنگام برهم‌کنش کهکشان‌های کوتوله با دیسک کهکشانی راه‌شیری یا گذر از آن، نوسانات یا امواجی را در ساختار آن پدید می‌آورند. این نابسامانی‌ها احتمالاً می‌توانستند گروه‌هایی از ستاره‌ها را از صفحه‌ی کهکشانی به بیرون پرتاب کنند و به مدار در هاله هدایت کنند.
«ماریا برگمن» نویسنده و محقق از موسسه‌ی اخترشناسی ماکس پلانک هایدلبرگ آلمان، گفت: «این نوسان‌ها را می‌توان با امواج صوتی در ساز موسیقی مقایسه کرد. ما این امواج موجود در کهکشان راه‌شیری را «لرزه‌شناسی کهکشانی» نام‌گذاری می‌کنیم که دهه‌ها قبل به طور نظری پیش‌بینی شده‌اند.»
تحقیق جدید سعی در بررسی دو ساختار نسبتاً متراکم از ستارگان داشته است که در هاله‌ی کهکشانی معروف به «Tri-And» و «A13» گردش می‌کنند. اخترشناسان از دستگاه طیف‌سنج باکیفیت «HIRES» که در رصدخانه‌ی کِک هاوایی نصب شده است، برای تجزیه و تحلیل ترکیب شیمیایی ۱۴ ستاره استفاده کردند. این ستارگان به دو ساختار کیهانی تعلق داشتند. مشاهدات دستگاه HIRES به همراه داده‌های حاصل از تلسکوپ خیلی بزرگ رصدخانه‌ی جنوبی اروپا توانست جزئیات مهمی را از خصوصیات ستاره‌ی دیگری برملا نماید.
دانستن ترکیب شیمیایی ستاره می‌تواند برای درک محل ایجاد آن بسیار حیاتی باشد. ستاره‌ی ایجاد شده در دیسک بیرونی کهکشان راه‌شیری احتمالاً از ردپای شیمیایی بسیار متفاوتی برخوردار بوده است. اخترشناسان با استفاده از دستگاهی مثل HIRES برای اندازه‌گیری طیف تابش الکترومغناطیسی ساطع شده از سوی ستاره می‌توانند تشخیص دهند که آن جرم سماوی از چه چیزی ساخته شده است.
سپس می‌توانند با مقایسه‌ی ترکیب آن با ترکیب سایر جمعیت‌های ستاره‌ای، محل آن‌را هم حدس بزنند. اگر موردی با مطابقت بالا کشف شود، این احتمال قوی خواهد بود که ستاره‌ی مورد نظر به مانند همتایش به جمعیت والد یکسانی تعلق داشته باشد.
در این مورد، گروه بین‌المللی از دانشمندان کشف کردند که ترکیب ستاره‌های موجود در ساختارهای Tri-And و A13 نه تنها مطابقت خوبی با یکدیگر داشتند، بلکه این مطابقت در الگوهای فراوانی شیمیایی ستاره‌ها در دیسک بیرونی راه‌شیری نیز مشهود است. به عبارت دیگر، ستاره‌های هدف احتمالاً بقایای کهکشانی بیگانه نبوده‌اند، بلکه بخش آواره و جدامانده‌ی کهکشان خودمان بوده‌اند.
بنا به گزارش محققان، نتایج مطالعه از واضح‌ترین شواهد مربوط به نوسانات ناشی از ادغام کهکشانی حمایت می‌کند. اخترشناسان می‌توانند با کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی هاله‌ها، بینش بهتری در خصوص تاریخ کهکشان ما به‌دست آورند. همچنین، اطلاعاتی هم درباره‌ی احتمال برخورد کهکشان ما با کهکشانی دیگر در آینده‌ای دور به‌دست آورند. محققان در صدد بررسی ترکیبات، جرم و سن ستارگان و حتی ستارگان موجود در ساختارهای Tri-And و A13 هستند. سایر اجرام ستاره‌ای هم که در فضای دورتری از دیسک راه‌شیری می‌چرخند، مورد توجه اخترشناسان خواهند بود.
مقاله‌ی حاضر در مجله‌ی معتبر Nature منتشر شده است.
نوشته: آنتونی وود
ترجمه: منصور نقی‌لو - مجله علمی ایلیاد
ترجمه: منصور نقی‌لو - مجله علمی ایلیاد