رویدادهای نجومی مهرماه ۱۳۹۷

 

مجله علمی ایلیاد - مهرماه اولین ماه فصل زیبای پاییز است. فصلی که با تغییرات طبیعت، به ما گوشزد می‌کند که نیمی از سال را گذرانده‌ایم و اکنون به نیمه‌ی دوم سال وارد می‌شویم. این فصل هم صور فلکی مخصوص خود را دارد و طبیعت آسمان شب نیز همزمان با طبیعت زمینی متحول می‌شود.

اعتدالین بهاری و پاییزی، هر دو بسته به عبور خورشید از صفحه‌ی استوای سماوی، هم‌راستا به استوای زمینی است. هنگامی که در نیم‌کره‌ی شمالی، حرکت ظاهری خورشید منجر به عبور از صفحه‌ی استوای سماوی رو به شمال می‌شود، اعتدال بهاری رخ می‌دهد. زمانی که خورشید صفحه‌ی استوای سماوی را رو به جنوب طی می‌کند، اعتدال پاییزی روی می‌دهد و آغاز فصل پاییز را مژده می‌دهد.

این رخداد‌ها در نیم‌کره‌ی شمالی، معادل‌هایی قرینه در نیم‌کره‌ی جنوبی دارند. یعنی اعتدال بهاری در نیم‌کره‌ی شمالی، با اعتدال پاییزی در نیم‌کره‌ی جنوبی همزمان است و اعتدال پاییزی در نیم‌کره‌ی شمالی، با اعتدالی بهاری در نیم‌کره‌ی جنوبی همزمان است. در اول مهرماه امسال در ساعت ۵:۲۴ بامداد به وقت ایران، پاییز در نیم‌کره‌ی شمالی و بهار در نیم‌کره‌ی جنوبی آغاز خواهد شد.

در تاریخ ۱۹ شهریور، هلال ماه محرم نو شد و اکنون پس از گذشت ۱۴ روز تمام، قرص ماه محرم کامل شده است. قرص ماه در ساعت ۶:۲۲ بامداد روز ۳ مهر کامل شده و ۹۹.۴ درصد ماه روشن خواهد بود.

ماه به ملاقات ستاره‌ی درخشان الدبران آمده است. پُرنورترین ستاره‌ی صورت فلکی ثور که در تاریخ بشر به آن توجه‌ زیادی شده است. بیشترین جدایی ماه و ستاره‌ی الدبران در این مقارنه ۱.۴ درجه و در ساعت ۱۰:۳۶ روز ۸ مهر روی می‌دهد. الدبران به معنی دنباله‌رو است و اشاره به دنبال کردن ظاهری خوشه‌ی پروین در آسمان دارد. این غول سرخ که ۶۶.۶ سال نوری با زمین فاصله دارد، یکی از مقاصد کاوشگر پایونیر ۱۰ است که تخمین زده شده است به زودی به آن می‌رسد؛ ۲ میلیون سال دیگر!

فقط یک گام دیگر تا اتمام این دوره‌ی بازتاب خورشید بر روی ماه مانده و به تربیع سوم خود رسیده است. زمانی که ماه قرص کامل خود را سپری کرد، به‌تدریج از نور سطحش کاسته می‌شود. در این شب تنها نیمی از سطح ماه روشن است. تربیع سوم ماه محرم در ساعت ۱۳:۱۵ روی می‌دهد، ولی برای تماشای طلوع این ماه بایستی تا نیمه ‌شب صبر کنید.

پیش از اینکه به نیمه‌ی مهر برسیم، ماه از گره‌ی صعودی خود، در ساعت ۶:۴۰ بامداد عبور خواهد کرد.

خوشه‌ی باز ستاره‌ای در صورت فلکی خرچنگ قرار دارد که به آن خوشه‌ی کندو گفته می‌شود. این خوشه که حدود ۵۰۰ سال نوری با ما فاصله دارد، دارای قدر ظاهری ۳.۱ است و در شب ۱۲ مهر با هلال نازک ماه محرم، مقارنه‌ای بامدادی خواهد داشت. این دو جرم نزدیک به هم، پس از ساعت ۲ بامداد، بسته به موقعیت مکانی شما طلوع خواهند کرد و مقارنه‌ی ۱.۳ درجه‌ای خود را به نمایش خواهند گذاشت. اگر برنامه‌ای برای عکاسی و رصد این مقارنه دارید، باید عجله کنید؛ چرا که تا طلوع خورشید زمان زیادی نخواهید داشت.

این بار ماه به مقارنه‌ای ۱.۸ درجه‌ای با ستاره‌ی آلفا صورت فلکی شیر رسیده است. این ستاره که به قلب شیر یا قلب‌الاسد هم معروف است، از قدر ۱.۳ است و به رنگ آبی – سفید همراه با هم‌دَمش از قدر ۸ رصد می‌شود. این ستاره در ساعت ۱:۲۸ بامداد ۱۴ مهر، نزدیک‌ترین فاصله‌ی ظاهری‌اش با ماه را تجربه خواهد کرد.

ماه در گردش اخیرش به دور زمین، به نقطه‌ی حضیض خود، یعنی به نزدیکی زمین رسیده است و فاصله‌اش با زمین حدود ۳۶۶،۳۹۶ کیلومتر است. ماه به دلیل داشتن مداری بیضوی، همواره فاصله‌ی ثابتی با زمین ندارد و گاهی نزدیک‌تر و گاهی دور‌تر می‌شود.

بارش شهابی اژدهایی، حاصل ذرات باقی‌مانده از دنباله‌داری با مدار تناوبی است که «21P Giacobini-Zinner» نام دارد. این دنباله‌دار دارای تناوب ۶.۵ ساله است و هر بار ذرات موجود در توده‌ی غباری عامل بارش شهابی اژدهایی را شارژ می‌کند. میانگین نرخ بارش در این بارش‌شهابی، ۱۰ شهاب در ساعت است. اما با توجه به اینکه، این دنباله‌دار در ماه شهریور امسال بار دیگر مدار خود را طی و توده‌ی موجود در مدار زمین را شارژ کرده است، انتظار می‌رود، نرخ بارش شهابی سرسویی در نیمه‌ی مهر ماه بیشتر از میانگین معمول باشد. به خارج از شهر و آلودگی‌های نوری و غباری بروید و از این بارش شهابی احتمالاً پُرشهاب لذت ببرید.

عمر حدود ۳۰ روزه‌ی ماه محرم، تمام شده و شرایط تبدیل شدن به ماه نو را به‌دست آورده است. پس از غروب خورشید در این روز، هلال باریکی در افق غربی و بالاتر از خورشید، به سختی رصد خواهد شد که خبر از آغاز ماه صفر در فردای آن روز را می‌دهد.

پس از غروب خورشید، شما شاهد مقارنه‌ای ۴.۱ درجه‌ای بین هلال ماه و سیاره‌ی مشتری خواهید بود. البته این مقارنه در ساعت ۰۰:۵۱ بامداد ۲۰ مهر ماه، به نزدیکی ۴.۱ درجه‌ای خواهند رسید، اما شما قادر خواهید بود تا از غروب روز ۱۹ مهر این مقارنه را مشاهده کنید. در این مقارنه، سیاره‌ی مشتری در صورت فلکی میزان و ماه در محدوده‌ی صورت فلکی عقرب قرار دارد.

ماه به تربیع اول خود نزدیک شده و اکنون در محدوده‌ی صورت فلکی قوس به دیدار سیاره‌ی زیبای زحل رفته است. این مقارنه در ساعت ۶:۳۱ بامداد به نزدیکی ۱.۸ درجه جدایی می‌رسد، ولی شما پس از غروب خورشید در این روز، می‌توانید شاهد مقارنه‌ی ماه و زحل باشید.

یک‌چهارم اول ماه صفر طی شد و اکنون می‌توانید ماه نیمه ‌روشن شده را در آسمان شب ببینید. طبق محاسبات، تربیع اول ماه در ساعت ۲۱:۳۲ کامل می‌شود. ماه در این شب، در محدوده‌ی صورت فلکی قوس است.

ماه در روز ۲۵ مهر ماه و در ساعت ۱۵:۳۳، از گره‌ی نزولی مدار خود نیز عبور می‌کند. مدار ماه تقریباً ۵ درجه با صفحه‌ی دایره‌البروج یا صفحه منظومه‌ی شمسی‌ زاویه دارد و همین عامل دو گره به نام‌های «گروه‌ی نزولی» و «گره‌ی صعودی» را در مدارش به‌دور زمین می‌سازد که در این شب، ماه از گره‌ی نزولی خود عبور می‌کند و به زیر این صفحه‌ی فرضی می‌رود.

اکنون ماه در مدار بیضوی خود، در گردش اخیرش به دور زمین، به دورترین فاصله‌ی خود رسیده است. این فاصله‌ی ماه در نقطه‌ی اوج خود، به ۴۰۴،۲۲۷ کیلومتری زمین رسیده است.

ماه وارد صورت فلکی جَدی شده است. جایی که سیاره‌ی سرخ مریخ در آن قرار دارد. ماه به ملاقات مریخ رفته است. این مقارنه که در ساعت ۱۶:۳۱ به نزدیک‌ترین فاصله‌ی ظاهری خود، یعنی ۱.۹ درجه‌ای رسیده آخرین ملاقات ماه با سیارات منظومه‌ی شمسی در مهر ماه است.

این بارش شهابی با کانون بارش نزدیک به صورت فلکی جبار، در شامگاه روزهای ۲۸ و ۲۹ مهر ماه با نرخ بارش شهابی سرسویی ضعیف ۵ تا ۱۰ شهاب در ساعت روی می‌دهد و آتش‌بازی خود را در آسمان شب به نمایش می‌گذارد.

 

نوشته: علی عمانی - مجله علمی ایلیاد