کهکشان ما در حال بلعیدن کدام کهکشان است؟
مجله علمی ایلیاد – گروهی از دانشمندان استرالیایی، داده‌هایی به‌دست آورده‌اند که نشان می‌دهد، کهکشان راه‌شیری در حال بلعیدن کهکشان هم‌دَم خود است. ذات کهکشان‌های بزرگ این است که برای تامین مواد ستاره‌زایی در خود، کهکشان‌های کوچک اطرافشان را به درون خود جذب کنند.
این کار همواره باید به‌صورت پیوسته انجام شود. کهکشان‌های فعال در درون خود ستاره تولید می‌کنند و به مرور گاز مولد ستاره در کهکشان به پایان می‌رسد. اگر سوخت ستاره‌زایی به کهکشان تزریق نشود، به مرور این کهکشان‌ها به کهکشانی پیر تبدیل می‌شوند و روند ستاره‌زایی در آن متوقف می‌شود. این بخشی از سیر تکاملی کهکشان‌ها است.
فرض کنید کهکشانی مارپیچی، با بازوهایی مملو از ستاره‌های جوان و سحابی‌هایی با فروانی هیدروژن وجود داشته باشد. طی میلیاردها سال ستاره‌زایی، این کهکشان کامل‌تر می‌شود و میلیاردها ستاره در آن به‌وجود می‌آیند. پس از گذشت مراحل تولید ستاره، سوخت موجود در فضای میان‌ستار‌ه‌ای این کهکشان تمام می‌شود و به تدریج تشکیل پیش‌ستاره و ستاره در آن کُند و کُندتر می‌شود تا زمانی که این فرآیند متوقف شود. سپس ستاره‌های پیر در آن پیرتر و ستاره‌های جوان پیر می‌شوند، تا جایی که تمام ستارگان آن به مرحله‌ی پیری خود می‌رسند. طی گذشت این مراحل، بازوهای این کهکشان مارپیچی از بین می‌رود و به کهکشانی بیضوی تبدیل می‌شود.
پرفسور «مک‌کلور گریفیت نوآمی» کیهان‌شناس دانشگاه ملی استرالیا در سیدنی، گفت: «کهکشان راه‌شیری ما هم از این فرآیند مستثنی نیست و برای بقا باید کهکشان‌های کوچک اطراف خود را به درون خود بکشید. این تنها روشی است که می‌تواند به ستاره‌زایی ادامه دهد و همچنان کهکشانی پویا باقی بماند. این کهکشان‌های کوچک‌تر که اغلب قمرهای کهکشانی راه‌شیری هستند، حکم وعده‌های غذایی را دارند.» پرفسور نوآمی و اعضای گروهش، به مبحث تولد و مرگ کهکشان‌ها بسیار علاقه‌مند هستند. آن‌ها بهترین روش برای مطالعات خود را ردگیری و مطالعه‌ی دقیق‌تر اتم‌های هیدروژن می‌دانند.
هیدروژن فراوان‌ترین عنصر موجود در کیهان است و به‌عنوان ماده‌ی اصلی تشکیل کهکشان‌ها و همچنین سوخت ستاره‌ها تلقی می‌شود. اتم‌های هیدروژن به مرور به درون کهکشان‌ها کشیده می‌شوند و در آن باقی می‌مانند تا بر اثر گرانش و واکنش‌های کیهانی، فشرده شده و فرآیند تشکیل ستاره‌ای جدید را رقم بزنند. وجود هیدروژن فراوان در هر کهکشان، نشانه‌ی پویایی، رشد و ستاره‌زایی در آن کهکشان است و علامتی برای بزرگ‌تر شدن آن محسوب می‌شود.
در خلال این مطالعه، این گروه پژوهشی در حال بررسی یکی از اقمار کهکشانی راه‌شیری به‌نام «ابر ماژالانی کوچک» هستند. این کهکشان کوتوله، شامل صدها میلیون ستاره است که در مقایسه به تعداد ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ستاره‌ی کهکشان راه‌شیری، کهکشانی واقعاً کوچک به حساب می‌آید.
این کهکشان کوچک، در کنار کهکشان ابر ماژالانی بزرگ، در آسمان نیم‌کره‌ی جنوبی زمین با چشم غیرمسلح هم قابل رصد هستند. این دو کهکشان به همراه ده‌ها کهکشان کوتوله‌ی دیگر به عنوان قمرهای کهکشانیِ راه‌شیری محسوب می‌شوند. در مقیاس‌های کیهانی، ابر ماژالانی کوچک به زودی با کهکشان راه‌شیری ادغام خواهد شد و در بازه‌ی چند میلیارد سال آینده، به‌طور کامل جذب کهکشان ما می‌شود.
داده‌های جدید تلسکوپ آرایه‌ای مسیریاب استرالیا «ASKAP» متعلق به موسسه‌ی نجومی CSIRO، شواهد پنهانی از انتقال ماده بین ابر ماژالانی کوچک و کهکشان راه‌شیری را آشکار کرده است. داده‌های رادیویی این تلسکوپ، توانسته به اخترشناسان چیزهایی را نشان دهد که به‌صورت مرئی قابل مشاهده نیستند. این داده‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد که هیدروژن موجود در ابرماژالانی کوچک در حال مکیده شدن به درون کهکشان راه‌شیری است. این مطالعه نشان داد که در این انتقال مواد، کهکشان کوتوله‌ی ابر ماژالانی بزرگ هم دخیل است و مقداری از مواد ابر ماژالانی کوچک را به درون خود می‌کشد.
اندازه و گرانش قوی کهکشان راه‌شیری سبب شده تا هیدروژن موجود در ابر ماژالانی کوچک به درون آن کشیده شود و سبب شارژ دوباره‌ی هیدروژن موجود در راه‌شیری شود. در نتیجه فرآیند ستاره‌زایی در راه‌شیری به این زودی‌ها به پایان نخواهد رسید و کهکشان ما بزرگ‌تر از قبل نیز خواهد شد. پرفسور نوآمی می‌گوید: «وقتی به لبه‌های این کهکشان کوتوله نگاه کنید، به خوبی متوجه‌ی متلاشی شدن آن می‌شوید و می‌توانید آثار انتقال مواد را ببینید.»
در حال حاضر تنها ۱۶ آنتن از ۳۶ آنتن تلسکوپ رادیویی ASKAP فعال است و به‌زودی مابقی آنتن‌ها هم فعال و این تلسکوپ قوی‌تر خواهد شد. اما باید منتظر راه‌اندازی تلسکوپ فوق‌قوی و پیشرفته‌ی «SKA» باشیم که در سال ۲۰۲۲ افتتاح خواهد شد. قدرت و دقت تلسکوپ ASKAP در قیاس با آن ناچیز است و می‌تواند دید ما نسبت به آن قسمت کیهان که نامرئی است را متحول کند؛ به این معنی که گویا اکنون کور هستیم و با راه‌اندازی SKA چشمان‌مان را جراحی کرده و تازه بینا شده‌ایم!
نوشته: مجله علمی ایلیاد