رویدادهای نجومی آبان‌ماه ۱۳۹۷

 

مجله علمی ایلیاد – رویدادهایی که در آسمان رخ می‌دهند، بی‌شمار هستند. برخی از آن‌ها مهم و برخی از اهمیت کمتری برخوردار هستند؛ برخی در شرایط مناسب اتفاق می‌افتند و برخی در شرایطی ایده‌آل؛ برخی با ابزار نجومی ساده قابل رصد هستند و برخی با پیشرفته‌ترین ابزار هم به سختی مشاهده می‌شوند. ما در مجله علمی ایلیاد، سعی داریم تا مهم‌ترین، مناسب‌ترین از نظر شرایط و رویدادهای قابل رصد با چشم غیرمسلح یا ابزار آماتوری ساده را به شما معرفی کنیم. در این مطلب رویدادهای آبان ماه را بخوانید.

در دومین روز از ماه آبان، قرص کامل ماه صفر تشکیل می‌شود. این رویداد در ساعت ۲۰:۱۵ سه‌شنبه ۲ آبان رخ می‌دهد. در این هنگام از دید ناظر زمینی، خورشید و ماه در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند و زمین ما بین آن‌ها است و نور خورشید تمام قرص ماه که به سمت زمین است را روشن می‌کند. در این روز شما می‌توانید در هنگام غروب خورشید از افق غربی، شاهد طلوع ماه در افق شرقی باشید و از آن لذت ببرید.

ماه به ملاقات ستاره‌ای سرخ آمده است. در روز ۵ آبان ماه و در نیمه‌های شب پس از طلوع با شکوه صورت فلکی ثور و کمتر از یک ساعت قبل طلوع ماه، این مقارنه را در شرق آسمان نظاره‌گر باشید. شما می‌توانید شاهد مقارنه‌ی ماه و ستاره‌ی آلفا ثور یا همان غول سرخ الدبران با جدایی ۱.۶ درجه باشید. الدبران به‌عنوان درخشان‌ترین ستاره‌ی صورت‌فلکی ثور با زمین ۶۶.۶۴ سال نوری فاصله دارد.

مقارنه‌ی دو سیاره می‌تواند جذابیت‌های خاصی داشته باشد. حال اگر این مقارنه با نمایی در افق همراه با نور سرخ رنگ غروب خورشید باشد، زیبایی آن دو چندان می‌شود. در تاریخ ۷ آبان ۱۳۹۷، در افق غربی و دقایقی پس از غروب خورشید، می‌توانید شاهد مقارنه‌ی دو سیاره‌ی عطارد و مشتری با جدایی ۳.۱ درجه باشید. در این مقارنه، مشتری درخشان‌تر و با ارتفاع بیشتری نسبت به عطارد قرار دارد.

در روز ۹ آبان و در ساعت ۰۷:۱۶ صبح ماه از گره‌ی صعودی خود عبور می‌کند.

ماه در طی مسیر ماهانه‌ی خود و پیمایش آسمان شب، به ملاقات جرمی عمقی از آسمان رفته است. خوشه‌ی ستاره‌ای باز کندوی عسل، با فاصله‌ای ۱.۹ درجه‌ای با ماه، مقارنه‌ای دیدنی شکل می‌دهد. خوشه‌ی ستاره‌ای باز کندوی عسل، در فاصله‌ی حدود ۵۰۰ سال نوری از زمین قرار دارد و قدر آن ۴+ است و با چشمی غیرمسلح، در آسمانی تاریک قابل روئیت است. این مقارنه در ساعت ۱۸:۵۴ دقیقه به نهایت نزدیکی خود می‌رسد و شما می‌توانید در نیمه‌ی شب و پس از طلوع ماه و خوشه، این مقارنه را در آسمانی تاریک و با چشم غیرمسلح ببینید.

همزمان با رصد مقارنه‌ی ماه و خوشه‌ی ستاره‌ای کندو، شما می‌توانید در همین شب، آخرین تربیع ماه را رصد کنید. آغازی بر پایان یک‌چهارم نهایی این ماه.

اوج و حضیض دو نقطه‌ی متقابل مداری از جهت بیشترین تفاوت فاصله‌ی گرانیگاهی با هم است. به نقطه‌ای در مدار بیضوی، در دورترین فاصله از مرکز یک سیاره و قمرش، اوج یا اوج مرکزی گفته می‌شود. به نزدیک‌ترین نقطه در مدار بیضوی نسبت به گرانیگاه، حضیض گفته می‌شود. درست همزمان با تربیع آخر ماه و مقارنه با خوشه‌ای ستاره‌ای، این قمر به نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود به زمین در گردش اخیرش خواهد رسید. در روز ۹ آبان و در ساعت ۲۳:۳۵ شب، حضیض ماه معادل فاصله‌ی ۳۷۰،۲۰۱ کیلومتر رخ خواهد داد.

سحرخیز باشید... این بار ماه، دل را به دریا زده و به ملاقات شیر رفته است! ستاره‌ی قلب شیر، ستاره‌ای درخشان از کهکشان راه‌شیری. فاصله‌ی ظاهری ماه و ستاره‌ی قلب شیر ۲.۱ درجه است و در ساعت ۷:۴۶ بامداد این مقارنه شکل می‌گیرد و شما می‌توانید مقارنه‌ی هلال ماه با این ستاره را پیش از طلوع خورشید، رصد کنید. این ستاره پُرنورترین ستاره‌ی صورت فلکی شیر باقدر مثبت ۱.۴ است و قطر آن ۳.۵ برابر و درخشندگی آن ۳۵۰ برابر خورشید است و نزدیکترین ستاره‌ از رده‌ی طیفی  B به خورشید محسوب می‌شود. این ستاره، یک ستاره‌ی هم‌دم از قدر مثبت ۸ نیز دارد که با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی به‌راحتی قابل رصد است.

در این شب، از کانونی نزدیکی صورت فلکی بزرگ ثور، شهاب‌هایی گذر خواهند کرد. این بارش، با نرخ ۵ تا ۱۰ شهاب در هر ساعت در سرسوی آسمان، انتظارها را برای رصدی جالب برآورده نخواهد کرد. اما با توجه به نبود ماه در آسمان شامگاهی، می‌توانید شاهد چندین شهاب در این شب باشید. این بارش شهابی حاصل ورود ذرات کوچک به‌جا مانده از عبور سیارکی با نام «Asteroid 2004 TG10» در گذشته است. قابل ذکر است که شهاب‌های این بارش پراکندگی گسترده‌ای دارند و کانون همه‌ی آن‌ها به صورت فلکی ثور ختم نمی‌شود.

در زمان غروب خورشید در روز ۱۷ آبان، در افق غربی به سختی می‌توانید هلال باریک ماه شب اول ربیع‌الاول را ببینید. اگر رصدگر هلال ماه هستید، در این روز از سیاره‌ی مشتری در افق غربی کمک بگیرید و ماه را شکار کنید. مشتری تقریباً هم ارتفاع ماه است و با ماه حدود ۴ درجه فاصله دارد.

هلال جوان ماه از افق ارتفاع گرفته است و اکنون به محدوده‌ی صورت فلکی قوس رسیده و در مسیر خود به ملاقات سیاره‌ی زحل رفته است. از دید ناظر زمینی، هلال ماه و سیاره‌ی زیبای زحل در یک راستا قرار گرفته‌اند و با جدایی ۱.۸ درجه در آسمان شب دیده می‌شوند. تا چندی پیش سیاره‌ی زحل، سیاره‌ای ناشناخته بود، اما به لطف کاوشگر کاسینی ناسا، اطلاعات و اکتشافات جدیدی از این سیاره‌ی اسرارآمیز به‌دست آمده است. کاسینی چندی پیش و با پایان ماموریتش به درون زحل شیرجه زد و به ماموریت خود پایان داد.

ماه در بیست و دومین روز از هشتمین ماه سال ۱۳۹۷ و در ساعت ۱۷:۳۴، از گره‌ی نزولی مدار خود نیز عبور می‌کند. مدار ماه تقریباً ۵ درجه با صفحه‌ی دایره‌البروج یا صفحه منظومه‌ی شمسی‌ زاویه دارد و همین عامل دو گره به نام‌های «گروه‌ی نزولی» و «گره‌ی صعودی» را در مدارش به‌دور زمین می‌سازد که در این شب، ماه از گره‌ی نزولی خود عبور می‌کند و به زیر این صفحه‌ی فرضی می‌رود.

ماه گام‌های خود به سمت تربیع اول ماه ربیع‌الاول را برمی‌دارد. در این دور از گردش ماه به دور زمین در مدار بیضوی خود، ماه در نقطه‌ی اوج خود و در فاصله‌ی ۴۰۴،۳۴۱ کیلومتری زمین می‌رسد. این میزان از فاصله در ساعت ۱۹:۲۷ صبح رخ می‌دهد.

ماه ربیع‌الاول، به گام دوم خود رسیده است. گام‌های مهم ماه شامل هلال نو، تربیع اول، قرص کامل، تربیع سوم ماه و هلال پیر ماه هستند. در ۲۴ آبان تربیع اول این ماه در ساعت ۱۸:۲۴ بامداد تشکیل می‌شود. ماه در صورت‌فلکی سنبله واقع شده و فاصله‌ی حدود آن با زمین ۳۹۹،۴۰۰ کیلومتر است.

صورت فلکی دلو، جایی است که ماه در اواخر ماه آبان به ملاقات سیاره‌ی مریخ می‌رود. این مقارنه با جدایی ۱ درجه‌ای، می‌تواند سوژه‌ی مناسبی برای عکاسی از آسمان شب باشد که ذهن‌ها را به یاد مقارنه‌ی این دو جرم در شب طولانی‌ترین خسوف قرن در ۵ مرداد ماه گذشته می‌اندازد. مریخ در ماه‌های گذشته شاهد طوفان شدیدی بود و اکنون این طوفان سراسری فروکش کرده و شرایط برای مطالعه‌ی این سیاره توسط مدارگردها و مریخ‌نوردها محیا شده است.

اکثر منجم‌های جهان، خاطرات جالبی از بارش‌های اسدی در گذشته دارند. این بارش شهابی یکی از پُرشهاب‌ترین بارش‌های سال بوده، اما اکنون توده‌ی غباری و ذرات موجود از بقایای دنباله‌دار تمپل-تاتل رقیق شده و شهاب‌های کمتری در شب‌های اوج بارش اسدی شاهد هستیم. امسال نیز نرخ بارش شهاب در هر ساعت را ۱۵ شهاب تخمین زده‌اند و انتظار می‌رود بارشی همچون سال گذشته تجربه شود.

نوشته: علی عمانی – مجله علمی ایلیاد