چقدر احتمال دارد که ما توسط یک سیارک، نابود شویم؟
مجله علمی ایلیاد – سیارک‌ها، صخره‌هایی هستند که در فضای منظومه‌ی شمسی و حاشیه‌ی آن سرگردان هستند. مدار اکثر این اجرام، به‌دور خورشید است، اما سیارک‌هایی نیز هستند که مدار مشخص و منظمی ندارند و این امکان وجود دارد که در مسیر حرکت‌شان در منظومه‌ی شمسی، به زمین برخورد کنند. برخورد یکی از این سیارک‌های نسبتاً بزرگ با زمین، می‌تواند هولناک و نابودگر باشد. می‌تواند شهری را به‌کلی نابود کند و مشکلاتی را برای ساکنان کل زمین به‌همراه داشته باشد. اگر این سیارک کمی بزرگ باشد، خطر آن جدی‌تر است و می‌تواند نسل انسان و گونه‌های دیگر جانوری و گیاهی بر روی زمین را با خطر انقراض مواجه کند.
شاید در نگاه اول، چنین برخوردی محال به‌نظر برسد، اما سیارک‌ها همواره تهدیدی بالقوه برای زمین هستند. گروه‌ها و موسسات زیادی در سراسر جهان، برای شناسایی و تشخیص حرکت و مدار این سیارک‌ها، دست‌به‌کار شده‌اند. این مساله تا جایی برای بشریت با اهمیت است که حتی یک روز از روزهای تقویم میلادی، از طرف سازمان ملل متحد، با هدف افزایش دانش و آگاهی مردم نسبت به سیارک‌ها، به‌نام روز سیارک نام‌گذاری شده است. این روز ۳۰ ماه ژوئن است که می‌تواند فرصتی برای اطلاع‌رسانی درباره‌ی تهدید سیارک‌ها برای بشر زمینی باشد. بهترین نمونه برای یادآوری چنین تهدیدی را می‌توان سیارکی نام برد که حدود ۶۶ میلیون سال پیش، با زمین برخورد کرد و با وجود اینکه تنها حدود ۱۰ کیلومتر قطر داشت، باعث انقراض دایناسورها و بسیاری از گونه‌های جانوری آن زمان شد؛ به شکلی که اکنون تنها فسیل‌هایی از آن‌ها به‌جا مانده است.
تعداد زیادی از بهترین نمونه‌های فسیل این جانوران، در موزه‌ی تاریخ طبیعی وین قرار دارد. «کریستیان کوبرل» مدیر این موزه می‌گوید: «۶۶ میلیون سال پیش، شهاب‌سنگی با زمین برخورد کرد که گودالی با قطر ۲۰۰ کیلومتر را بر روی زمین، از خود به‌جای گذاشت. چنین برخورد عظیمی، انرژی بسیار زیادی آزاد می‌کند؛ زلزله‌های بزرگ و غیرقابل تصوری ایجاد می‌کند و باعث ایجاد تغییرات آب و هوایی شدید و متغیری بر روی زمین و جو سیاره‌مان می‌شود و گونه‌های مختلفی بر روی زمین به‌طور کلی منقرض می‌شوند.»
اما شواهد زیادی از برخوردهای مشابه، اما کوچک‌تر را بر روی زمین یافته‌ایم و از گودال‌های شناسایی شده‌ی آن‌ها به این موضوع که آن‌ها چقدر بزرگ بوده و چه آثاری را بر روی سیاره‌ی زمین داشته‌اند، پی برده‌ایم. اما در تاریخ زندگی بشر، تعداد این شهاب‌سنگ‌ها کمتر شده است و تقریباً نمی‌توان به نمونه‌ای اشاره کرد. اما در سال ۲۰۱۳ میلادی جرمی آسمانی وارد جو زمین شد و شروع به سوختن کرد و در نزدیکی شهر چلیابینسک در کشور روسیه به زمین خورد. نکته‌ی قابل اهمیت برای ما این است که قطر این شهاب‌سنگ تنها حدود ۲۰ متر بود، ولی با این وجود باعث ایجاد خسارت‌هایی به ساختمان‌های منطقه و حتی تعدادی مجروح انسانی شد.
ما بسیار خوش‌شانس بودیم که این سیارک، کوچک بود و در جو زمین منفجر شد و بیشتر موج حاصل از انفجار آن در جو زمین باعث ایجاد خسارت‌های مالی و جانی شد. با این حال، امکان دارد ما همیشه این‌قدرها هم خوش‌شانس نباشیم و سیارکی که وارد جو زمین می‌شود، آن‌قدر بزرگ باشد که باعث نابودی یک شهر و خسارت‌های مهیب و وحشتناکی شود. اکنون کلکسیونی با مسئولیت آقای «لودویک فرییر» از آثار این سیارک که به «سیارک چلیابینسک» معروف شده است، تاسیس شده است. فرییر می‌گوید: «شهاب‌سنگ به‌جا مانده از این سیارک، همچون دیگر اجرام مشابه خود، دارای پوسته و هسته‌ای است. در حقیقت این پوسته «پوسته‌ی همجوشی» نام دارد و پس از ورود به جو زمین، تشکیل می‌شود و می‌سوزد. اما لایه‌های زیرین آن سالم می‌مانند. اگر پوسته‌ی آن‌را بشکافیم، می‌توانیم لایه‌های زیرین آن‌را بررسی کنیم و در نتیجه، سن سیارک مشخص می‌شود. در واقع این بخش از سیارک، قسمتی از آن است که از زمان تشکیل منظومه‌ی شمسی تا کننون دست‌نخورده باقی مانده است و می‌توان با تجزیه و تحلیل دقیق آن، به اطلاعات مهمی درباره‌ی تشکیل منظومه‌ی شمسی در ۴.۵۶ میلیارد سال پیش، دست یافت.»
با بررسی کلان سیارک‌ها و شهاب‌سنگ‌های باقی‌مانده بر روی زمین، می‌توان به انواع مختلف اجرام آسمانی در منظومه‌ی شمسی پی برد. با شناخت انواع سیارک‌ها، درک ما از اینکه آثار تخریبی هر نوع از سیارک‌ها با زمین چه خواهد بود، بالاتر خواهد رفت. اما به‌جز ایجاد گودال و آثار تخریبی ظاهری بر روی زمین، یکی از مهم‌ترین آثار برخورد سیارک‌ها با زمین، تغییرات آب و هوایی است. اگر سیارک بزرگی با اقیانوس یا دریایی برخورد کند، می‌تواند باعث ایجاد سونامی شود، اگر با مناطق خشکی برخورد کند، می‌تواند جنگل‌ها و یا عوارض زمینی دور و نزدیکش را نابود کند. «لیدا پیتارلو» محقق سیارک‌ها از دانشگاه وین، می‌گوید: «در آب‌های کمک‌عمق دریاها، رسوباتی وجود دارد که برخورد سیارکی بزرگ با آن‌ها، می‌تواند باعث تبخیر گسترده‌ی این رسوبات و انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو زمین شود. این رخداد می‌تواند جو زمین را سمی و تاثیرات طولانی‌مدت شدیدی بر ترکیبات جو زمین بگذارد.»
با این توضیحات، اکنون گروهی متشکل از دانشمندان و ستاره‌شناسان اروپایی، در آلمان گرد هم آمده‌اند و در تلاشی هماهنگ، سعی در تولید سیستمی هشداردهنده برای سیارک‌های کوچک و بزرگ هستند.
«رودریگو ین» مدیر بخش تحقیقات اجرام نزدیک به زمین در آژانس فضایی اروپا، گفت: «شهاب‌های بزرگ زیادی با جو زمین برخورد می‌کنند و می‌سوزند؛ اگر قطر آن‌ها از حد خاصی بیشتر باشد و جنس آن‌ها از موادی باشند که دیرتر در جو زمین بسوزند، می‌توانند با هر جایی از زمین برخورد کنند. مانند چیزی که در روسیه سقوط کرد و یا سیارکی که اخیراً در آفریقای جنوبی دیده شد و قطر آن حدود ۲ الی ۳ متر برآورد شد. هدف ما این است که سیستم هشداردهنده بتواند این اجرام را قبل از ورود به جو زمین، شناسایی کند» آژانس فضایی اروپا در حال ساخت تلسکوپی به‌نام «Flyeye» است که می‌تواند خطر احتمال برخورد اجرام سیارکی با زمین را به دانشمندان هشدار دهد. قرار است این تلسکوپ در جزیره‌ی سیسیل نصب شود.
رودریگو ین، می‌گوید: «تا کنون آژانس فضایی اروپا موفق به شناسایی حدود ۷۴۰ جرم شده است که احتمال دارد روزی به زمین برخورد کنند. اکنون و با تجهیزات و ابزار نوین، هر ماه حدود ۲۰۰ سیارک جدید شناسایی می‌شود که احتمال برخورد ۴ یا ۵ عدد از این اجرام با زمین وجود دارد. اما باید این را بگویم که جای نگرانی نیست. تقریباً هیچ‌کدام از این اجرام کشف شده، تهدیدی برای برخوردی سهمگین نیستند. اما چیزهای زیادی وجود دارد که هنوز ما کشف نکرده‌ایم.»
اخیراً کاوشگری به‌نام «هایاباسا۲» بر روی سیارک «ریوگو» فرود آمد و مشغول نمونه‌برداری از این سیارک است. سیارک ریوگو نیز جز اجرام نزدیک و بالقوه خطرناک برای زمین است. یکی از اهداف این ماموریت این است که شناخت خود از سیارک‌ها را بالا ببریم و دانشمندان بتوانند راه‌هایی احتمالی برای منحرف کردن مسیر سیارک‌های خطرناک را بیابند.
«رالف یومان» از اعضای گروه ماموریت هایاباسا۲، در این باره می‌گوید: «شناخت ماهیت سیارک‌ها کار ساده‌ای نیست. ما باید بدانیم چطور می‌توان سیارکی را در مدارش جابه‌جا کرد. نمی‌توان به راحتی گفت با سلاح اتمی این کار را می‌کنیم. عواقب برخورد سیارک بزرگی با زمین، خیلی زیاد است؛ پس ما باید آن‌ها را به‌خوبی بشناسیم تا بتوان درباره‌ی منحرف کردن مسیرشان حرف زد. مواردی که برای ما مهم است، عبارتند از اندازه‌ی سیارک، ترکیبات تشکیل دهنده و جنس آن، چرخش سیارک به‌دور خود و خواص فیزیکی دیگر آن که همگی می‌توانند در انجام چنین کاری برای ما باارزش باشند.»
پس اگر واقعاً می‌خواهیم به سرنوشت دایناسورها دچار نشویم و سر از موزه‌های آیندگان در نیاوریم، باید اطلاعات‌مان از سیارک‌ها را بیشتر کنیم و راهی علمی برای پیش‌بینی مسیر حرکت و پیش‌گیری از برخورد سیارک‌ها با زمین را بیابیم تا از آثار فاجعه‌بار آن جلوگیری کنیم. شاید روزی برسد که زمین، همانند گذشته‌ی دور خود، دوباره توسط سیارک‌ها بمباران شود و چهره‌اش همانند ماه پُر از گودال‌های حاصل از برخوردهای سیارکی باشد. کوبرل، با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در گذشته اجرام زیادی به زمین برخورد کرده است، اما امروزه آثار دهانه‌های برخوردی آن‌ها را نمی‌بینیم؛ چرا که سطح سیاره‌ی ما، پویا است، ولی باید نگاهی مدبرانه به ماه کنیم؛ شاید این تصویری شبیه به آینده‌ی زمین باشد.»
اما نباید خیلی هم بدبین بود. ما دانشمندانی داریم که بیکار ننشسته‌اند و تقریباً ۹۰ درصد از اجرامی که می‌توانند کاندیدای برخورد با زمین باشند را شناسایی و مسیر حرکت آن‌ها را ترسیم کرده‌اند. این اجرام همان‌هایی هستند که می‌توانند تمدن و گونه‌های جانوری و گیاهی بر روی زمین را نابود کنند. هم‌اکنون باید این موضوع را بدانید که تنها تعداد کمی از این سیارک‌ها قطری بین ۵ تا ۵۰۰ متر دارند و مدام توسط کارشناسان تحت نظر هستند.
نوشته: جرمی ویلکس
ترجمه: علی عمانی – مجله علمی ایلیاد