عواقب ساخت سدها و مخازن آب!
مجله علمی ایلیاد - گروهی بین‌المللی از متخصصین خشکسالی نشان داده‌اند در حالی که سدها و مخازن آبی فراوانی در جهان در حال ساخت و گسترش هستند تا جبران کننده‌ی خشکسالی و کمبود منابع آبی باشند، این سدها و مخازن می‌توانند برعکس عمل کرده و خشکسالی را بدتر کنند. این مطالعه در مجله‌ی Nature Sustainability به چاپ رسیده است.
ساختن سد و مخزن آبی یکی از مرسوم‌ترین رویکردها برای مقابله با خشکسالی و کمبود منابع آبی است. هدف از این کار، بسیار واضح است؛ این مخازن می‌توانند آب را در بازه‌های زمانی پُرآبی جمع‌آوری کرده و در زمان کم‌آبی آن‌را آزاد کنند. همچنین آن‌ها می‌توانند دسترسی پایدار به آب را فراهم کنند و بنابراین تقاضا در مورد آب را تامین کرده و با کمبود آب مقابله می‌کنند. گروه تحقیقاتی انجام دهنده‌ی این مطالعه، توسط پروفسور «جولیانو دی بالداساره» از دانشگاه اوپسالا رهبری شده است. مقاله‌ی آن‌ها نشان می‌دهد که افزایش ظرفیت نگهداری مخازن نیز می‌تواند منجر به اثرات ناخواسته در طولانی مدت شده و شرایط کمبود آب را بدتر کند.
نویسندگان ادعا می‌کنند که در زمان طراحی و گسترش یک مخزن باید دو پدیده‌ی غیرمعمول چرخه‌ی تامین-تقاضا و تاثیر مخزن را در نظر گرفت. چرخه‌ی تامین-تقاضا به موردهایی اشاره دارد که در آن با افزایش تامین آب، تقاضا برای آب نیز افزایش می‌یابد؛ این مورد می‌تواند به سرعت مزایای اولیه‌ی مخازن آبی را تحت تاثیر قرار دهد. این چرخه را می‌توان به عنوان اثر برگشتی در نظر گرفت که در اقتصاد محیط زیست با نام «تناقض جیوان» از آن یاد می‌شود. هر چقدر آب بیشتر در دسترس باشد، مصرف آب رو به افزایش می‌گذارد. این مورد می‌تواند منجر به چرخه‌ای معیوب شود. با افزایش هر چه بیشتر مخازن نگهداری برای افزایش موجودی آب، مصرف آب بالاتر رفته و باعث بروز کسری آبی جدید می‌شود. همچنین چرخه‌ی تامین-تقاضا می‌تواند بهره‌برداری غیرپایدار از منابع آب را در پی داشته باشد و منجر به از بین رفتن محیط‌زیست شود.
تاثیر مخزن به این معنی است که اتکای بیش از حد به این مخازن، آسیب‌های بالقوه‌ی ناشی از خشکسالی و کمبود آب را افزایش می‌دهد. گسترش مخازن معمولاً انگیزه‌ها برای کسب آمادگی و انجام اقدامات مقابله‌ای را کاهش داده و تاثیرات منفی کمبود آب را بیشتر می‌کند. علاوه بر این، دوره‌های زمانی طولانی‌تر تامین آب اضافی که توسط مخازن حمایت می‌شود، می‌تواند باعث وابستگی بیشتر به منابع آب شود که به نوبه‌ی خود آسیب‌پذیری اجتماعی را افزایش داده و آسیب اقتصادی ناشی از بروز خشکسالی را نیز افزایش می‌دهد.
این مطالعه‌ی جدید، دارای پیامدهای سیاسی نیز هست. نویسندگان ادعا می‌کنند که تلاش‌های مرتبط با افزایش تامین آب برای برآورده کردن تقاضاهای رو به رشد آب که به خاطر افزایش تامین آب نیز بیشتر می‌شوند، ناپایدار هستند. بنابراین آن‌ها پیشنهاد می‌دهند که تکیه‌ی بیشتر بر زیرساخت‌های آبی بزرگ، مانند سدها و مخازن اشتباه است و باید اقدامات بیشتری در زمینه‌ی محافظت از آب صورت گیرد. به عبارت دیگر، برای مقابله با خشکسالی و کمبود آب، به جای افزایش تامین آب، بهتر است مصرف آب را کاهش دهید. در حالی که بسیاری از متخصصین به طور کل با این ایده موافقت دارند، ولی تعداد زیادی سد و مخازن آبی در جاهای مختلفی از جهان در حال برنامه‌ریزی و ساخت هستند.
در نهایت نویسندگان اذعان دارند که ایده‌ی اینکه برای ارضای تقاضاهای رو به رشد برای آب باید در دسترس بودن آب را افزایش دهیم، ایده‌ای فراگیر است؛ چرا که شکافی علمی در مطالعه‌ی همزمان آب، جامعه و زیرساخت‌ها وجود دارد. بنابراین نویسندگان یک برنامه‌ی تحقیقاتی بین‌رشته‌ای را پیشنهاد داده‌اند تا تاثیرات طولانی مدت، شامل عواقب ناخواسته مخازن آبی و دیگر زیرساخت‌های آبی بر توزیع زمانی در دسترس بودن آب و همچنین میزان تقاضا برای آب مشخص شود.
نوشته: ScienceDaily
ترجمه: امید محمدی – مجله علمی ایلیاد