دلیل علمی وقوع سیل‌های بی‌سابقه در ایران
دلیل علمی وقوع سیل‌های بی‌سابقه در ایران
مجله علمی ایلیاد - رودخانه جایی است که آب تجمع یافته و در جهت یکسان حرکت می‌کند. در خشکی، باران در آب‌راه‌ها، آب‌گذرها و دره‌های تنگ جمع شده و به روان‌آب‌های پیرامونش ملحق می‌شود. در طی این فرآیند، رودخانههای پرقدرت و سیلاب‌هایی پدید می‌آیند که به‌سمت دریا جریان می‌یابند. آب در اتمسفر نیز رفتار مشابهی از خود نشان داده و رودخانه‌هایی در آسمان ایجاد می‌کند. رودخانههای اتمسفری به کریدورهای بلند و تنگ از انتقال شدید بخار آب گفته می‌شود. «فرانسینا دومینگز» متخصص آب و هوا در دانشگاه ایلینویز، می‌گوید: «عبارت رودخانه اتمسفری در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ به فهرست واژگان اضافه شد؛ یعنی زمانی که دو هواشناس به‌نام‌های «رجینالد نیول» و «یونگ ژو» مقاله‌ای در یکی از مجلات معتبر چاپ کرده و از کشف رودخانههای تروپوسفری خبر دادند. منظورشان آن دسته از مناطقی در تروپوسفر بود که بخار آب تجمع یافته و برای چند روز در آن‌جا دوام می‌آورد.»
عرض و طول رودخانههای اتمسفری می‌تواند به‌ترتیب صدها و هزاران کیلومتر باشد. مقدار آبی که به شکل بخار در رودخانههای اتمسفری جریان پیدا می‌کند، قابل مقایسه با رودخانههای واقع در زمین است. این رودخانههای آسمانی در فراز اقیانوس‌ها پدید می‌آیند؛ زمانی که جبهه‌های بزرگ و سرد از غرب به شرق حرکت کرده و هوای مرطوب را در رودخانه اتمسفری انتقال می‌دهند. دومینگز در ادامه می‌گوید: «جت‌های قوی باد که از استوا دور می‌شوند، در جلوی جبهه سرد تشکیل یافته و هوای مرطوب را در رودخانه اتمسفری انتقال می‌دهند. در مقایسه با رودخانه‌هایی که در سطح خشکی‌های زمین هستند، رودخانههای اتمسفری به سرعت تغییر پیدا می‌کنند. آن‌ها همواره در حال حرکت هستند؛ الان وجود دارند و مدتی بعد، از دیده‌ها پنهان می‌شوند. این رودخانه‌ها ماهیتی پویا در فضا و زمان دارند.»
رودخانه های اتمسفری شاید در موقعیت قبلی به دفعات ایجاد شوند. دومینگز خاطرنشان کرد: «زمانی که رودخانههای اتمسفری وارد خشکی می‌شوند، شاهد بارش باران یا برف هستیم. نتیجه‌ی این فرآیند، لزوماً همیشه فاجعه‌آمیز نیست. رودخانههای اتمسفری در بارش‌های سبک هم نقش عمده را دارند. لازم به‌ذکر است که رودخانههای اتمسفری باعث بارش باران‌های سنگینی در غرب آمریکا می‌شوند. در این منطقه از آمریکا، تحقیقات بسیار زیادی بر روی رودخانههای اتمسفری صورت گرفته است.»
در غرب آمریکا، رودخانههای اتمسفری منجر به بُروز سیل شده، خسارات سنگینی به اموال وارد آورده و جان عده‌ی زیادی را می‌گیرند. رودخانههای اتمسفری پدیده‌ای جهانی به‌شمار می‌روند. این رودخانه‌ها هم در نیم‌کره‌ی شمالی و هم نیم‌کره‌ی جنوبی حضور دارند؛ از مناطق حاره‌ای تا نیمه حاره‌ای گرفته تا عرض‌های جغرافیایی میانی. از جمله مناطق دیگری که تحت تاثیر رودخانههای اتمسفری قرار می‌گیرند، عبارتند از شیلی، استرالیا، آفریقای جنوبی و غرب اروپا. تقریباً ۹۰ درصد رطوبت هوا در این عرض‌های جغرافیایی از رودخانههای اتمسفری نشات می‌گیرد. رودخانههای اتمسفری نقش به‌سزایی در چرخه‌ی آب سیاره‌ی زمین ایفا می‌کنند و یکی از دلایل اصلی وقوع شرایط نامساعد جوی و یا رخ داد بارش‌های سنگین به‌همراه جاری شدن سیلاب در عرض‌های میانه جغرافیایی زمین هستند.
دلیل علمی وقوع سیل‌های بی‌سابقه در ایران
عامل ایجاد رخداد رودخانههای اتمسفری پدیده‌ی «جت استریم» است که در همه‌ی موارد، در حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هکتوپاسکال بالاتر از رودخانههای اتمسفری قرار گرفته است. بیشتر رودخانههای اتمسفری مورد مطالعه از اقیانوس اطلس شمالی سرچشمه گرفته و از سمت خط ساحلی موریتانی و سنگال وارد خشکی آفریقا گردیده و با عبور از کشورهای مصر، عربستان و ایران وارد افغانستان و پاکستان می¬شوند. در مجموع عرض ورودی این پدیده به قاره‌ی آفریقا، عرض ۲۰ درجه‌ی شمالی است. از نظر منبع تغذیه نیز دریای سرخ یکی از چشمه‌های اتمسفری است که رودخانههای اتمسفری را در مسیر خود تغذیه و تقویت می¬کنند. تغییرات مکانی مسیر رودخانه¬های اتمسفری نیز نشان داد که در دوره‌ی ۱۵ سال اول، روند جریانات شمالی بوده و سپس دوباره روندی جنوبی پیدا کرده است و در بیشتر از ۹۰ درصد رودخانههای اتمسفری در منطقه‌ی مورد مطالعه، جریان جنوب غربی- شمال شرقی دارند. نتایج حاصل، بیانگر آن است که رودخانههای اتمسفری در مقصد خود دچار همگرایی می¬شوند و مکش هوا در این منطقه، باعث تمرکز رودخانههای اتمسفری در این منطقه هستند. از آن‌جا که درصد زیادی از وسعت کشورهای مورد مطالعه را بیابان‌ها در بر می‌گیرند، می‌توان از نتایج حاصل از این بررسی در مورد نحوه‌ی استفاده از رودخانه¬های اتمسفری و جبران منابع آبی منطقه، استفاده کرد.
نوشته: گرگ یونو
ترجمه: منصور نقی‌لو – مجله علمی ایلیاد