در این سیاره فلزات هم تبخیر می‌شوند!
سیاره‌ای فراخورشیدی با اتمسفری عجیب
مجله علمی ایلیاد - سیاره‌ی فراخورشیدی «KELT-9b» که در فاصله‌ی ۶۲۰ سال نوری از زمین واقع شده، داغ‌ترین سیاره‌ای است که تاکنون پیدا شده است. بر اساس یافته‌های محققان، دمای این سیاره به قدری بالا است که تیتانیوم و آهن تبخیرشده در اتمسفر آن پراکنده شده‌اند. اما داده‌های جدید حکایت از نابه‌هنجار بودن شرایط دارد. دانشمندان علوم سیاره‌های فراخورشیدی اکنون موفق به یافتن چند نمونه فلز تبخیرشده دیگر شده‌اند که در اطراف این سیاره حضور دارند؛ از جمله این عناصر می‌توان به سدیم، منیزیم، کرومیوم و فلزات نادری مثل اسکاندیوم و یتریوم اشاره کرد. این نخستین‌بار است که کرومیوم، اسکاندیوم و یتریوم به میزان فراوان در اتمسفرِ سیاره‌ای فراخورشیدی دیده می‌شود. دانشمندانِ دانشگاه‌های برن و ژنو موفق به این کشف شده‌اند.
اخترشناس «جنس هوجیمیکرز» از دانشگاه برن، گفت: «گروه ما پیش‌بینی کرد که طیف این سیاره می‌تواند گنجینه‌ی ارزشمندی باشد؛ زیرا چندین گونه در این سیاره کشف شده است که نمونه‌ی آن‌ها را هرگز در اتمسفر هیچ یک از سیاره‌ها ندیده بودیم.»
سیاره‌ی KELT-9b سیاره‌ای بزرگ و عجیب و غریب است که به دور ستاره‌ی بسیار داغی می‌چرخد. این ستاره در فاصله‌ی بسیار نزدیکی نسبت به سیاره واقع شده و تنها ۳ درصد فاصله‌ی میان زمین و خورشید تخمین زده شده است. این ستاره که «HD 195689» نام‌گذاری شده، یکی از داغ‌ترین ستاره‌هایی است که اخترشناسان موفق به کشف آن شده‌اند؛ ستاره‌ی غول‌پیکر آبی که از دمایی نزدیک به ۱۰،۱۷۰ درجه‌ی کلوین بهره می‌برد. نزدیکی به ستاره‌ی والد باعث می‌شود که سیاره‌ی KELT-9b دمای تعادلی برابر با تقریباً ۴،۰۵۰ درجه‌ی کلوین داشته باشد. در قسمتی از این سیاره که روز است، دما به ۴،۶۰۰ درجه‌ی کلوین هم می‌رسد. این محاسبات نشان می‌دهد که این سیاره حتی داغ‌تر از برخی ستاره‌های سرخ و نارنجی است.
این حرارت می‌تواند هر چیزی را تبخیر کند. همه‌ی مولکول‌ها به اتم‌های‌شان تجزیه می‌شوند و حتی اثری از ابر یا ایروسول‌ها بر جای نمی‌ماند؛ اتمسفر در چنین شرایطی تحمل دما را نداشته و از بین می‌رود. اما همچنین دمای بالای این سیاره به آن معنا است که اتمسفر آن به اتمسفر ستاره‌ها شباهت دارد و در برابر نور از شفافیت زیادی بهره‌مند است. اما حتی در صورت تبخیر کامل، آن اتم‌های شناور در پیرامون آسمان داغ و شفاف، طول موج‌های خاصی از نور را جذب می‌کنند. با نگاه دقیق به این ستاره به کمک طیف‌نگار که نورهای مشاهده شده را از هم تفکیک می‌کند، اخترشناسان می‌توانند دنبال آن طول موج‌های گم‌شده باشند و عناصری را شناسایی کنند که آن‌ها را جذب کردند. این همان روشی بود که اخترشناسان از آن برای شناسایی آهن و تیتانیوم در نخستین مرحله از مشاهدات استفاده کردند. در فاز دوم مشاهدات، اخترشناسان به وجود پنج عنصر دیگر پی بردند.
افزون بر شناسایی اینکه عناصر چه بودند، محققان توانستند از مشاهدات خود برای بررسی میزان ارتفاعی بپردازند که عناصر در آن در اتمسفر سیاره شناور می‌مانند. با این کار، محققان می‌توانند دریابند چه الگوهای باد کیهانی وجود دارد که اتم‌ها را بین دو نیم‌کره به حرکت در می‌آورد. روش‌های استفاده شده به اخترشناسان کمک کرد تا عناصر را در اتمسفرهای سیاره‌های دیگر نیز مورد شناسایی قرار بدهند. شاید این روش‌ها به محققان کمک کند تا روزی به یکی از قدیمی‌ترین پرسش‌های جهان پاسخ دهند؛ «چرا و چگونه حیات در زمین به‌وجود آمده است؟»
«کِوین هنگوف» اخترفیزیکدان از دانشگاه برن، می‌گوید: «این احتمال وجود دارد که روزی بتوانیم به نشانه‌های حیات، در یک سیاره فراخورشیدی دست پیدا کنیم؛ البته با استفاده از روش‌هایی که امروزه آن‌ها را به کار می‌بریم. هدف غایی این است که از روش‌های فوق برای پی بردن به منشاء و توسعه‌ی سامانه‌ی خورشیدی خودمان و حتی منشاء حیات استفاده کنیم.»
نوشته: میشل استار
ترجمه: منصور نقی‌لو – مجله علمی ایلیاد