۵ کیلو فوم سنگین‌تر است یا ۵ کیلو سنگ؟

مجله علمی ایلیاد - به مدت بیش از یک قرن دانشمندان تصور می‌کردند جواب این پرسش را می‌دانند که چرا پنج کیلوگرم فوم نسبت به پنج کیلوگرم سنگ سنگین‌تر به نظر می‌رسد. البته که سنگین‌تر نیست، ولی آزمایش‌های متعدد نشان می‌دهد که این حس وجود دارد. اکنون روان‌شناسان می‌گویند که احتمالاً توضیحات آن‌ها ناکامل بوده است و شاید توضیحات جدید آن‌ها بازخوردهای متفاوتی شامل نحوه‌ی طراحی الگوریتم‌های توصیه کننده‌ی فیلم‌های شبکه‌ی اینترنتی نتفلیکس داشته باشد.

آزمایش‌های متعدد طی دهه‌های اخیر نشان داده است که اجسامی که سبک‌تر به نظر می‌رسند، برای بلند کردن سنگین‌تر احساس می‌شوند. این توهم که توسط متخصصین «توهم وزن مواد» نام‌گذاری شده است، زمانی رخ می‌دهد که انتظارات مغز درباره‌ی وزن یک جسم برآورده نمی‌شود. در واقع در طول زندگی ما درباره‌ی وزن اجسام تجاربی کسب می‌کنیم و در حدس زدن وزن اجسام بر اساس ظاهر آن‌ها ماهر می‌شویم.

در یک مطالعه‌ که اخیراً انجام شده است، گروهی به سرپرستی «رولاند فلمینگ» روانشناس دانشگاه گیسن، بلوک‌هایی ساختند که هر نیمه‌ی آن‌ها از موادی با چگالی مختلف سنگ، چوب و یا فوم ساخته شده بودند و بنابراین به نظر می‌رسید هر نیمه وزن متفاوتی داشته باشد، ولی وزن هر نیمه با هم برابر بود. محققین از شرکت کنندگان می‌خواستند تا بلوک‌ها را بلند کنند و بگویند کدام نیمه سنگین‌تر است. محققین می‌خواستند بدانند که آیا شرکت کنندگان فریب توهم وزن مواد را می‌خورند یا خیر؟

نتایج شگفت‌انگیز بود؛ شرکت کنندگان می‌گفتند نیمه‌ای که سنگین‌تر به نظر می‌آید، سنگین‌تر است. این نتیجه برخلاف انتظار محققین بود. گروه فلمینگ می‌گویند که همه چیز به زمینه‌ی موضوع برمی‌گردد. در آزمایشاتی که اجسام فقط از یک ماده ساخته شده باشند، مغز بر اساس دانش قبلی حدس می‌زند و حدس خود را با وزن واقعی که بدن احساس می‌کند مقایسه می‌کند و در نهایت تصور می‌کند که مثلاً بلوک ساخته شده از فوم سنگین‌تر است. ولی زمانی که بلوک از دو ماده ساخته شده باشد، افراد بر روی توزیع وزن تمرکز می‌کنند و مغز وزن جسم را به روش دیگری محاسبه می‌کند. مغز نتیجه می‌گیرد که وزن هر نیمه بین وزن حدس زده شده و وزن واقعی آن است. اگر مغز حدس بزند که نیمه‌ی سنگی سنگین‌تر است، ولی در واقع وزن هر دو نیمه برابر باشد، ترکیب این دو داده باعث می‌شود مغز تصمیم بگیرد که نیمه‌ی سنگی سنگین‌تر به‌نظر می‌آید.

دانستن اینکه مغز چگونه وزن را تخمین می‌زند نه تنها جالب است، بلکه می‌توان از آن برای توسعه‌ی تکنولوژی‌های هوشمند استفاده کرد. اکنون نتفلیکس توانسته است از این دانسته‌ها برای الگوریتم پیشنهاد فیلم به کاربران استفاده کند. تا کنون آن‌ها فقط بر اساس فیلم‌هایی که کاربر در گذشته تماشا کرده بود پیشنهادات بعدی را برای او فراهم می‌کردند، ولی اکنون می‌دانند که باید دیگر عوامل مانند فصل فیلم دیدن و مدت زمان مشاهده‌ی فیلم را نیز مد نظر قرار دهند.