آیا زمین قبلا هم اینقدر گرم بوده؟
آیا زمین قبلا هم اینقدر گرم بوده؟
مجله علمی ایلیاد - آیا حاضرید برای گذراندن تعطیلات به سرزمین شمالگان یا سرزمین جنوبگان بروید؟ احتمالاً خیر، مگر اینکه دمای زیر صفر درجه و اسکی را دوست داشته باشید. اما اگر ۵۶ میلیون سال پیش بر روی زمین زندگی می‌کردید، احتمالاً جواب متفاوتی به این سوال می‌دادید. در آن دوره از تاریخ زمین، از دمای مناسب و چشم اندازهای سبز و خرم لذت می‌بردید. البته باید مراقب کروکودیل‌های غول‌پیکر هم می‌بودید. در آن زمان، زمین در بحبوحه‌ی دوره گرمایش جهانی شدیدی قرار داشت که از آن با عنوان «بیشینه‌ی گرما پالئو-ایوسن» یاد می‌کنند؛ یعنی زمین به قدری گرم بود که قطب‌ها نیز تقریباً به دمای حاره‌ای رسیده بودند.
اما آیا سیاره‌ی زمین در آن زمان هم به گرمی امروز بود؟ در زمینِ امروز، شاهد این هستیم که هر ماه رکورد جدیدی برای دمای بالا ثبت می‌شود. داده‌های جدید گویای آن است که زمین بیش از یک بار دوره‌های گرمایش شدید را تجربه کرده است. قطب‌ها منجمد شده‌اند، ذوب شده‌اند و دوباره به حالت انجماد بازگشته‌اند و حالا زمین دوباره در حال گرم شدن است. تغییرات آب و هوایی زمین یقیناً بخشی از چرخه طبیعی بزرگتری نیست.
«استوارت سادرلند» دیرینه‌شناس در دانشگاه بریتیش کلمبیا، می‌گوید: «آب و هوای زمین در بازه‌ی ده‌ها هزار ساله، به‌طور طبیعی دچار نوسان می‌شود، چرخش آن به دور خورشید به‌طور آهسته تغییر می‌کند و این عامل، خیلی از چیزها را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ از فصول گرفته تا نور خورشید. تا حدودی در نتیجه‌ی این نوسان‌ها، زمین هم وارد دوره‌های یخچالی و دوره‌های میان یخچالی گرم‌تر می‌شود. اما برای اینکه رویداد گرمایش بزرگی مثل آن چیزی که در دوره‌ی پالئو-ایوسن روی داد به وقوع بپیوندد، به چیزی بیش از چرخش محور زمین یا شکل مسیر آن به دور خورشید نیاز است. در رویدادهای گرمایش شدید، همواره دست بازیگران نامرئی دیده می‌شود که همه‌مان با آن آشنا هستیم؛ میزان بسیار زیادی از دی‌اکسیدکربن.»
این گاز گلخانه‌ای مطمئناً نقش پُررنگی در گرمایش دوره‌ی پالئو-ایوسن داشته است. اما غلظت گاز دی‌اکسیدکربن، چطور بدون وجود و دخالت انسان به این سطح بالای رسیده بود؟ دانشمندان نمی‌توانند با قطعیت در این مورد اظهار نظر کنند. «سباستین کاستلتورت» زمین‌شناس در دانشگاه ژنو، می‌گوید: «ما در بهترین حالت حدس می‌زنیم که آتشفشان‌ها حجم زیادی از گاز دی‌اکسیدکربن را به اتمسفر وارد کردند؛ در آنجا گرما به دام افتاد و احتمالاً بسته‌های منجمد متان تبخیر شد؛ متان یک نوع گاز گلخانه‌ای است که قدرت بیشتری از دی‌اکسیدکربن دارد. اما چون رویدادهای گرمایش شدید جهانی قبلاً به واسطه‌ی گازهای گلخانه‌ای اتفاق افتاده‌اند، لزوماً به این معنا نیست که این رویدادها مضر نیستند. برای مثال، رویداد انقراض در دوره‌ی ترشیاری را در نظر بگیرید. این رویداد چند میلیون سال قبل از پیدایش دایناسورها در زمین اتفاق افتاد. باید بگوییم که این رویداد، فاجعه‌ی بزرگی برای زمین و ساکنان آن بود.»
این رویداد گرمایش که ۲۵۲ میلیون سال گذشته به وقوع پیوست، به قدری شدید بود که آقای سادرلند از آن با عناوین سختی یاد می‌کند. فعالیت آتشفشانی در بروز این رویداد نقش پُررنگی داشت و هرج و مرج آب‌وهوایی به وجود آورد و موجب مرگ طیف کثیری از گونه‌های زنده شد. سادرلند می‌گوید: «تصور کنید خشکسالی شدیدی در زمین به وجود آمده، گیاهان در حال خشک شدن هستند و بیایان‌ها در سراسر جهان در حال گسترش هستند.»
دمای زمین ۱۰ درجه‌ی سلسیوس افزایش پیدا کرد و تقریباً ۹۵ درصد حیات دریایی و ۷۰ درصد حیات خشکی منقرض گردید. موجودات زنده به دلیل دمای بسیار بالا و نامساعد، توان بقا نداشتند. هنوز نامعلوم است که غلظت گازهای گلخانه‌ای در طول رویداد انقراض دوره‌ی ترشیاری چقدر بالا بود، اما یقیناً بسیار بیشتر از مقدار امروزی بود. برخی از مدل‌ها نشان می‌دهند که غلظت گازهای گلخانه‌ای تا ۳،۵۰۰ بخش در هر میلیون افزایش یافت. اما این آهنگ تغییر غلظت گاز دی‌اکسیدکربن است که شرایط امروز را بی‌سابقه می‌کند. در رویداد انقراض ترشیاری، افزایش حداکثری دما در طول هزاران سال روی داد. برخی از مطالعات از بازه‌ی ۱۵۰،۰۰۰ ساله خبر می‌دهند. گرمایش امروزی زمین تنها در ۱۵۰ سال به‌وجود آمده است. بر اساس رویدادهای گرمایش گذشته، هیچ کدام از کارشناسان نمی‌توانند بگویند که نرخ فعلیِ گرمایش هیچ پیامد بدی به همراه نخواهد داشت. ما نمی‌دانیم که این تبعات چقدر ناگوار خواهند بود.