عاملی مهم در ایجاد بیماری آلزایمر

مجله علمی ایلیاد - تحقیقات جدید نشان داده که یک نوع ژن که عامل خطر بزرگی برای بیماری آلزایمر است، می‌تواند جدای از درهم‌تنیدگی‌های پروتئینیِ دخیل در این بیماری، کاهش قابلیت‌های ذهنی را پیش‌بینی کند. این نوع ژن که «APOE4» نام دارد، با آسیب رساندن به سد خونی-مغزی که طبیعتاً به خارج کردن سموم از مغز کمک می‌کند، ارتباط دارد. طبق این نتایج جدید به‌نظر می‌رسد که داشتن این آسیبِ مربوط به APOE4، کاهش شناختی را به‌طور مستقل از ساخت پلاک‌های پروتئینی «تاو» یا «آمیلوئید بتا»، پیش‌بینی‌ می‌کند. گفتنی است که پلاک‌های پروتئینی تاو و آمیلوئید بتا مربوط به بیماری آلزایمر هستند.

کوچک‌ترین رگ‌های خونی در مغز که به بسته ‌بودن و محافظت از آن کمک می‌کنند، مورد تهدیدِ APOE4 قرار می‌گیرند. این مطالعه جدید نشان می‌دهد که به‌محض ایجاد شکاف و رخنه در این محیط‌ها، آسیب به حافظه و عملکرد شناختی شروع می‌شود.

مانند هر کشف جدید دیگری که مربوط به آلزایمر است، امید این است که درک بهتر این بیماری بتواند منجر به راه‌های بهتری برای درمان آن شود؛ در حال حاضر هیچ درمان شناخته‌شده‌ای وجود ندارد. عصب‌شناس «بریسلاو زلوکوویچ» از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، می‌گوید: «این مطالعه، با بررسی رگ‌های خونی و بهبود عملکرد آن‌ها به‌منظور کاهش بالقوه‌ی سرعت اُفت شناختی یا ممانعت از آن، روش جدیدی برای بررسی این بیماری و احتمالاً درمان آن در افرادِ دارای ژنِ APOE4 را ممکن می‌سازد. آسیب شدید به سلول‌های عروقی به نام پری‌سیت‌ها با مشکلات شناختیِ شدیدتر در ناقلینِ APOE4 ارتباط دارد. به نظر می‌رسد که APOE4 با فعال کردن یک مسیر التهابی در رگ‌ها خونی که با آسیب پری‌سیت همراه است، سرعت شکستن سد خونی-مغزی را افزایش می‌دهد.»

ژن APOE4 یکی از انواع «آپولیپوپروتئین ای» است که وظیفه‌ی رونویسی پروتئینی را به عهده دارد که کلسترول مغز را حمل می‌کند. مشخص شده که داشتن یک یا دو رونوشت از APOE4 خطر ابتلا به آلزایمرِ دیررس را افزایش می‌دهد، اگرچه تضمینی نیست که فرد حتماً به آلزایمر مبتلا شود.

محققان در تلاش‌ هستند تا دریابند که چرا APOE4 یک ژن خطرناک مهم برای آلزایمر است. می‌دانیم که این نوعِ ژن ارتباط زیادی با آسیب به سدخونی-مغزی دارد، هم در آزمایش‌های حیوانی و هم در بافت انسانی.

یکپارچگی سد خونی-مغزی و سلامت سلول‌های پری‌سیت که نقش مهمی در آن سد دارند، در محافظت از مغز در برابر آسیب‌ها، بسیار مهم هستند. همان‌طور که در افراد مبتلا به آلزایمر مشاهده شده، بین اختلال در این سد و اُفت شناختی همبستگی وجود دارد، اما محققان در مورد وجود ارتباط قطعی مطمئن نبوده‌اند.

محققان در این مطالعه جدید از آزمایش‌های حافظه، تصویربرداری عصبی و نشانگرهای زیستی ۴۳۵ شرکت‌کننده استفاده کردند؛ برخی از شرکت‌کنندگان سالم بودند و برخی دیگر اختلال شناختیِ خفیفی داشتند که مربوط به مراحل اولیه‌ی بیماری آلزایمر بود.

ناقلینِ APOE4 در هر دو گروه، نشانه‌هایی از نشت سد خونی-مغزی در نواحی خاصی که برای حافظه و شناخت مهم است، یعنی هیپوکامپ و شکنج جانبی هیپوکامپ را نشان دادند؛ اگرچه در آن دسته از ناقلین APOE4 که اُفت شناختی‌شان از قبل آغاز شده بود، این نشت در بدترین حالت بود.

آزمایش‌های بیشتر نشان داد که از بین رفتن بافت در هیپوکامپ و شکنج جانبی هیپوکامپ هنوز آغاز نشده بود؛ این نشان می‌دهد که نشت سد خونی-مغزی مدتی قبل از شروع آسیب به مغز رخ می‌دهد. محققان همچنین نشانه‌هایی از آسیبِ بیشتر پری‌سیت و نیز فعالیت بیشتر در مسیرهای التهابی که منجر به آسیب پری‌سیت می‌شود را در ناقلینِ APOE4 مشاهده کردند.

این واقعیت که نشت سد خونی-مغزی می‌تواند افت شناختی را به‌طور مستقل از سطوح پروتئین تاو و آمیلوئید بتا در مغز بیماران پیش‌بینی کند، می‌تواند سرنخ و نشانه‌ی مهمی باشد.

عصب‌شناسان «ماکوتو ایشی» و «کاستنتینو یادسولا» در مقاله‌ای در مجله‌ی Nature نوشتند: «این مشاهدات اطلاعات جدیدی را در مورد APOE4 می‌دهد که برخلاف تصورِ عمومی مبنی بر اینکه این نوع ژن تنها با افزایش تجمع تاو و آمیلوئید بتا منجر به بیماری آلزایمر می‌شود، است. در عوض، به نظر می‌رسد که اختلال در عملکرد سد خونی-مغزی می‌تواند توضیح دهد که چرا ناقلین APOE4 مستعد ابتلا به بیماری آلزایمر هستند.»

شاید این‌گونه باشد که یافتن درمان قابل‌اعتماد برای بیماری آلزایمر به حمله کردن به آن از چندین جهت، وابسته است، اما در حال حاضر هرچه بیشتر در مورد علل آلزایمر بدانیم و هرچه زودتر بتوانیم آن‌را تشخیص دهیم، بهتر است.