چرا سیارات منظومه‌ی شمسی بر روی یک صفحه می‌چرخند؟
چرا سیارات منظومه‌ی شمسی بر روی یک صفحه می‌چرخند؟
مجله علمی ایلیاد - اگر مدل‌های ساخته شده برای منظومه‌ی شمسی را دیده باشید، در همه‌ی آن‌ها خورشید، سیارات، قمرها و سیارک‌ها به طور تقریبی بر روی یک صفحه قرار دارند. آیا فکر کرده‌اید که چرا اینگونه است؟ برای پاسخ به این پرسش باید به آغاز منظومه‌ی شمسی در ۴.۵ میلیارد سال پیش سفر کرد.
حدود ۴.۵ میلیارد سال پیش، منظومه‌ی شمسی چیزی نبوده جز ابر چرخانی از گاز و گردوغبار. طبق اندازه‌گیری‌هایی که از این ابر انجام شده، قطر آن ۱۲ هزار برابر فاصله‌ی زمین از خورشید بوده است. فاصله‌ی زمین از خورشید حدود ۱۵۰ میلیون کیلومتر است. این ابر در انتها آنچنان حجیم شد که درون آن فقط گاز و گردوغبار به صورت مولکولی وجود داشته است و به همین خاطر به دلیل جرم بالایی که این ابر داشت، متلاشی شد.
زمانی که ابر چرخان گاز و گردوغبار شروع به متلاشی شدن کرده است، به سمت تخت شدن نیز رفته است. فرض کنید یک پیتزاساز، خمیر چرخانی را به بیرون پرتاب کند. هر چه این خمیر چرخان به جلو می‌رود، همزمان گسترده‌تر می‌شود و علیرغم تخت شدن نازک‌تر نیز می‌شود. این اتفاق برای دیگر منظومه‌ها نیز در آغاز شکل‌گیری آن‌ها رخ داده است.
در مرکز این ابر در حال تخت شدن، مولکول‌های گاز به یکدیگر فشرده می‌شوند و دچار گرمایش می‌شوند. اتم‌های هیدروژن و هلیوم تحت این فشار و دمای بالا واکنش‌های هسته‌ای چند میلیارد ساله‌ای را شروع کرده و ستاره‌ای نوزاد را ایجاد کرده‌اند؛ «خورشید». رشد خورشید پس از شروع شکل‌گیری، ۵۰ میلیون سال ادامه داشته است. طی این ۵۰ میلیون سال، خورشید از محیط اطراف خود گاز و گردوغبار جمع‌آوری کرده و موج‌هایی از گرما و تشعشعات را از خود بیرون داده است. خورشید در زمان رشد خود، گاز و گردوغبار اطراف خود را به صورت دونات درآورده است.
زمانی که خورشید رشد می‌کرده است، ابر منظومه‌ی شمسی همچنان در حال متلاشی شدن بوده است و اطراف خورشید دیسک گردوغباری تخت‌تر و گسترده‌تر شده است. این ابر در انتها، ساختار تختی ایجاد کرده است که به نام «دیسک شبه‌سیاره‌ای» شناخته می‌شود.
این دیسک در اطراف ستاره‌ی تازه متولد شده شروع به چرخش کرده است. ده‌ها میلیون سال پس از این، ذرات گردوغبار در دیسک شبه‌سیاره‌ای که به آرامی در حال دوران بوده است، با یکدیگر برخورد کرده و در برخی موارد به یکدیگر چسبیده‌اند. این ذرات طی میلیون‌ها سال تبدیل به دانه‌های چند میلی‌متری شدند و سپس دانه‌های سانتی‌متری را تولید کردند و باز هم چسبیده شدن به یکدیگر را ادامه دادند.
در نهایت مواد موجود در دیسک شبه‌سیاره‌ای به یکدیگر چسبیدند و اجرام عظیمی را ایجاد کردند. برخی از این اجرام آنقدر بزرگ شدند که گرانش باعث کروی شدن آن‌ها شده است. این وضعیت باعث ایجاد سیارات، سیاره‌های کوتوله و قمرها شده است. دیگر اجرام نیز به شکل نامنظم باقی ماندند و سیارک‌ها، دنباله‌دارها و قمرهای کوچک را ایجاد کردند.
اگرچه اجرام ایجاد شده دارای اندازه‌های مختلفی هستند، ولی همه‌ی آن‌ها بر روی یک صفحه که مواد اولیه‌ی این اجرام روی آن قرار داشتند، باقی ماندند. به همین خاطر اکنون نیز ۸ سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی و دیگر اجرام خاکی تقریباً بر روی یک صفحه باقی مانده‌اند.