چه چیزی درباره‌ی نیمه‌ی تاریک ماه می‌دانید؟

مجله علمی ایلیاد - شاید شما هم درباره‌ی «نیمه‌ی پنهان ماه» یا «نیمه‌ی دورتر ماه» که به‌اشتباه به آن «نیمه‌ی تاریک ماه» هم گفته می‌شود، چیزهایی شنیده باشید. در حقیقت نیمه‌ی پنهان ماه، نیم‌کره‌ای از کره‌ی ماه است که به‌طور دائمی از دید ناظران زمینی پنهان است. سمت رو به زمین از کره‌ی ماه را «نیمه‌ی آشکار ماه» می‌نامند.

 

در طول تاریخ بشریت، هر چیزی که کمتر دیده می‌شده است یا آگاهی و دانش از آن اندک بوده، شایعات و خرافات بیشتری درباره‌ی آن ساخته می‌شده تا دلایلی غیرحقیقی برای مشاهده‌نشدن آن تراشیده شود؛ گاهی این شایعات از سر ناآگاهی، گاهی سرگرمی و گاهی سودجویی بوده است. درخصوص نیمه‌ی پنهان ماه نیز اینگونه است و هنوز هم عده‌ای باور دارند که در آن سمت دورتر ماه، موجوداتی فرازمینی زندگی می‌کنند! به‌نظر نویسنده‌ی این مطلب، این شایعه یکی از شاخ‌دارترین شایعات موجود در زمینه‌ی اجرام نجومی است.

«نیروی کشندی» از جانب زمین حرکت دورانی ماه را در طول زمان به‌تدریج کاهش داده‌است؛ به‌گونه‌ای که همواره یک سمت ماه روی به زمین است. چنین پدیده‌ای را «قفل کشندی» می‌گویند. در نتیجه اغلب سمت دیگر ماه، به جز درصدی از آن به‌دلیل «پدیده‌ی رخگرد»، هرگز از روی زمین دیده نمی‌شود. به زیان ساده‌تر به دلیل این پدیده، سرعت گردش ماه به دور زمین با سرعت چرخش ماه حول محور قطبی آن برابر است.

 

نخستین تصاویر از نیمه‌ی پنهان ماه در سال ۱۹۵۹ توسط کاوشگر «لونا ۳» شوروی عکس‌برداری شد و نخستین مشاهده‌ی مستقیم با چشم انسان در سال ۱۹۶۸ و در جریان مأموریت «آپولو ۸» اتفاق افتاد.

 

تا امروز جمعاً ۲۴ انسان موفق به مشاهده‌ی مستقیم نیمه‌ی پنهان ماه شده‌اند. این افراد فضانوردان ماموریت‌های آپولو ۸ و آپولو ۱۰ تا ۱۷ بوده‌اند.

 

نیمه‌ی پنهان ماه دارای دهانه‌های برخوردی فراوانی است، ولی دریاوارهای کمی دارد. در این سمت از ماه کمتر حوضه‌ای یافت می‌شود که عمق آن به اندازه‌ای باشد که اجازه فوران‌های آتش‌فشانی و تشکیل دریاوارها را بدهد. به همین خاطر، با وجود این‌که دهانه‌های برخوردی زیادی در هر دو نیمه‌ی ماه دیده می‌شود، اما تفاوت‌های عمق‌ها باعث شده که دریاوارهای بزرگ بیشتر در نیمه‌ی آشکار ماه تشکیل شوند. ظاهراً تعداد دفعاتی که گدازه‌های زیرسطحی در نیمه‌ی آشکار ماه به سطح رسیده‌اند، بیشتر و آسان‌تر از نیمه‌ی پنهان بوده‌است.

در عنوان این مطلب به‌عمد نام «نیمه‌ی تاریک ماه» آورده شد، تا برای همیشه در ذهن شما این تفاوت ماندگار شود. ماه نیز همچون هر جرم کروی دیگر منظومه‌ی شمسی، بسته به چرخشش به‌دور خود، دارای روز و شب است. هر سمت جرم کروی که نور خورشید به آن بتابد را «نیمه‌ی روشن» و سمت دیگر که نور خورشید را دریافت نمی‌کند را «نیمه‌ی تاریک» می‌نامند. همواره نیمی از کره‌ی ماه روشن است و ما ساکنان زمین، بسته به قرارگیری سامانه‌ی سه‌تایی خورشید، زمین و ماه می‌توانیم درصدی از ماه را روشن، درصدی را تاریک و گاهی تمام قرص ماه را روشن ببینیم.  البته طبیعی است که گاهی تمام قرص نیمه‌ی آشکار ماه تاریک باشد که برای ما زمینیان قابل مشاهده نیست و این همان زمانی است که نیمه‌ی پنهان ماه کاملاً توسط نور خورشید روشن است.

 

پس می‌توان دید که چگونه و به چه راحتی می‌توان یک حقیقت علمی زیبا را خدشه دار کرد و با شایعات و خزعبلاتی بی‌ارزش مسیر دانش بشریت را منحرف کرد.