کهکشان چیست؟

مجله علمی ایلیاد - کهکشان مجموعه‌ای از ستاره‌ها، گاز، گرد و غبار و ماده‌ی تاریکی است که به کمک گرانش در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. کهکشان‌های کوتوله‌ای وجود دارند که تنها چند صد میلیون ستاره درون خود جای داده‌اند، ولی از طرف دیگر کهکشان‌هایی نیز وجود دارند که حاوی صدها هزار میلیارد ستاره هستند.

کهکشان‌ها از نظر ریخت‌شناسی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که از بین آن‌ها می‌توان به کهکشان‌های بیضوی و مارپیچ اشاره کرد. بسیاری از کهکشان‌ها از جمله کهکشان راه شیری دارای سیاه‌چاله‌های کلان‌جرم در مرکز خود هستند. اگر سیاه‌چاله‌ی مرکزی کهکشان فعال باشد، مرکز فعال کهکشان را «هسته‌ی فعال مرکزی – AGN» می‌نامند.

کهکشان‌ها دینامیک شدیدی دارند و در طول عمر خود دچار تکامل‌های جدی می‌شوند و با دیگر کهکشان‌ها نیز برهمکنش دارند. از آنجا که این اجرام آسمانی بسیار بزرگ و پُرنور هستند، می‌توان آن‌ها را از فواصل بسیار دور نیز رصد و مطالعه کرد. تا کنون کهکشان‌هایی که ۱۳ میلیارد سال نوری با زمین فاصله داشته‌اند نیز رصد شده‌اند. از آنجا که سرعت نور ثابت است، می‌توان گفت به طور مثال اگر یک کهکشان در ۱۳ میلیارد سال نوری فاصله رصد ‌شود، نوری که از آن به زمین می‌رسد مربوط به ۱۳ میلیارد سال قبل است. بنابراین مطالعه‌ی چنین کهکشان‌هایی مانند مشاهده‌ی فسیل از تاریخچه‌ی کیهان است و می‌توان به کمک آن دریافت که کیهان چگونه تکامل یافته است.

یکی از دلایل ساخت تلسکوپ فضایی اندازه‌گیری عمر و اندازه‌ی کهکشان‌ها و همچنین بررسی نظریه‌های مربوط به منشاء کیهان بوده است. ستاره‌شناسان با استفاده از تلسکوپ فضایی هابل توانسته‌اند کهکشان‌های جوان و پیر متعددی را مطالعه کنند. کهکشان‌های مارپیچ، بیضوی، کوتوله، بسیار بزرگ و ... همگی از اهداف تلسکوپ فضایی هابل بوده است.

داده‌های تلسکوپ هابل باعث شده ستاره‌شناسان بتوانند تفاوت کهکشان‌های مختلف با یکدیگر را درک کنند. این داده‌ها نشان داده است که کهکشان‌های بیضوی معمولاً به رنگ زرد در مرکز خوشه‌ی کهکشانی قرار گرفته‌اند در حالی که کهکشان‌های مارپیچ به رنگ آبی در نقاط دوردست خوشه قرار گرفته‌اند.

هابل همچنین توانسته رخداد نادر و زیبای ادغام کهکشان‌ها با یکدیگر را نیز رصد کند. در این رخداد کهکشان‌ها تغییرات عمده‌ای را در ظاهر و محتوای خود متحمل می‌شوند.