چه چیزهایی خاصیت رادیواکتیو دارند؟

مجله علمی ایلیاد – واژه‌ی «پرتو رادیواکتیو» در بین مردم همیشه باعث ایجاد ترس می‌شود. البته جالب است بدانید برخی از مردم تصور می‌کنند قرار گرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو می‌تواند آن‌ها را مانند هالک تبدیل به اَبَرقهرمان ‌کند.

واقعیت این است که همه‌ی اجسام اطراف ما رادیواکتیو هستند. حتی مواد خوراکی نیز دارای پرتوهای رادیواکتیو هستند. شاید شنیده باشید که موز نیز منبع پرتوهای رادیواکتیو است. معنی این جمله چیست؟ آیا بدن انسان نیز رادیواکتیو است؟

پرتو در واقع نوعی انرژی است که به‌صورت موج یا ذره از یک نقطه به یک نقطه‌ی دیگر حرکت می‌کند. ما به صورت روزمره در معرض پرتوهای رادیواکتیو طبیعی و مصنوعی هستیم.

پرتوهای کیهانی ناشی از خورشید و دیگر فضاهای بیرونی کیهان، پرتوهای ناشی از خاک و سنگ و همچنین منابع رادیواکتیوی که روزانه تنفس می‌کنیم و یا حتی می‌خوریم جزء منابع طبیعی رادیواکتیویته محسوب می‌شوند.

موز نمونه‌ای مرسوم از منابع طبیعی رادیواکتیو محسوب می‌شود. این میوه حاوی مقادیر بالای پتاسیوم است. این ماده در مقادیر کم نیز خصوصیات رادیواکتیو دارد. البته نیاز به نگرانی نیست، چون میزان رادیواکتیویته موز بسیار پایین است و می‌توان گفت کمتر از پرتوهای رادیواکتیوی است که به‌صورت روزانه و طبیعی در معرض آن‌ها هستیم.

منابع مصنوعی پرتوهای رادیواکتیو شامل اشعه‌ی ایکس تشخیصی و پرتوهایی است که در درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. گوشی موبایل و خطوط پُرقدرت انتقال برق نیز جزء این دسته منابع محسوب می‌شوند. این تصور غلط وجود دارد که خطر منابع مصنوعی رادیواکتیو از منابع طبیعی بیشتر است. در واقع میزان ضرر ناشی از این منابع، بستگی به دوز پرتو دارد و نوع منبع در میزان ضرر اثری ندارد.

بسته به اینکه انرژی پرتوهای ساطع شده چقدر باشد، می‌توان پرتوها را به دو دسته تقسیم کرد. پرتوهای یونیزان به میزان کافی انرژی دارند و می‌توانند یک الکترون را از اتم خود جدا کنند. این جدایش باعث تغییر ترکیب شیمیایی ماده در معرض پرتو می‌شود. اشعه‌ی ایکس جزء این نوع پرتوها است.

پرتوهای غیریونیزان انرژی کافی برای جدا کردن الکترون را ندارند، ولی در عین حال می‌توانند باعث تحریک مولکول‌ها و اتم‌ها شوند. از منابع مرسوم پرتوهای غیریونیزان می‌توان به گوشی موبایل و خطوط انتقال برق و پرتوهای فرابنفش خورشیدی اشاره کرد.

در حقیقت نمی‌توان گفت پرتو به خودی خود همیشه خطرناک است. خطرناک بودن پرتو بستگی به نوع پرتو، قدرت آن و میزان قرارگیری در معرض آن دارد. به‌صورت کلی می‌توان گفت هر چقدر انرژی پرتو بالاتر باشد، خطر آن بیشتر است. به عنوان مثال، قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان ناشی از گاز رادون می‌تواند به بافت‌ها و دی‌اِن‌ای بدن انسان آسیب وارد کند.