تفاوت‌های باکتری و ویروس در چیست؟
تفاوت‌های باکتری و ویروس در چیست؟
مجله علمی ایلیاد - عفونت‌های باکتریایی و عفونت‌های ویروسی شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارند. هر دوی این عفونت‌ها توسط موجودات میکروسکوپی ایجاد می‌شوند و شیوع آن‌ها از طریق سرفه و عطسه کردن، تماس با افراد آلوده، تماس با سطوح آلوده و غذا و آب آلوده و همچنین از طریق حیوانات خانگی رخ می‌دهد.
میکروب‌ها هم می‌توانند باعث عفونت‌های حاد شوند که به سرعت از بین می‌روند و هم می‌توانند عفونت‌های مزمن ایجاد کنند و فرد مبتلا را چندین هفته، ماه یا حتی کل طول عمر درگیر کنند. برخی از عفونت‌ها نیز به صورت مخفی ایجاد می‌شوند و علائمی ندارند و پس از ماه‌ها و سال‌ها خودشان را نشان می‌دهند. بیماری‌هایی که باکتری‌ها و ویروس‌ها ایجاد می‌کنند، می‌توانند خفیف، متوسط و شدید باشند.
در تاریخ بشریت میلیون‌ها نفر بر اثر بیماری‌های باکتریایی و ویروسی جان خود را از دست داده‌اند. از بین آن‌ها می‌توان به دوره‌ی مرگ سیاه اشاره کرد که در آن باکتری «یرسینیا پستیس» باعث مرگ افراد زیادی شد و ویروس «واریولا» نیز باعث بروز بیماری آبله شد و جان انسان‌های زیادی را گرفت. در قرن اخیر عفونت‌های ویروسی باعث بروز دو همه‌گیری بزرگ شده است؛ سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۱۹ میلادی آنفلوآنزای اسپانیایی بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون نفر را کشت و کروناویروس جدید نیز از سال ۲۰۱۹ تا کنون بالغ بر ۳ میلیون نفر را کشته است. البته ویروس HIV نیز تا سال ۲۰۱۹ حدود ۳۳ میلیون نفر را در سراسر دنیا کشته است.
علائم عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌توانند مشابه باشند و عموماً شامل عطسه و سرفه، تب، التهاب، حالت تهوع، اسهال و خستگی می‌شود. همه‌ی اینها راه‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن سعی می‌کند به کمک آن‌ها از شر عفونت موجود در بدن خلاص شود. با این حال تفاوت‌های زیادی نیز بین عفونت‌های باکتریایی و ویروسی وجود دارد که اکثر آن‌ها به خاطر تفاوت‌های ساختاری این دو و تفاوت پاسخ آن‌ها به دارو و درمان است.
هر چند باکتری و ویروس هر دو به حدی کوچک هستند که فقط توسط میکروسکوپ دیده می‌شوند، ولی در واقعیت مقایسه‌ی اندازه‌ی آن‌ها مانند مقایسه‌ی زرافه و ماهی گلی است. باکتری‌ها نسبتاً پیچیده هستند و موجودات تک سلولی محسوب می‌شوند که در اغلب اوقات دیواره‌های بیرونی آن‌ها صلب است و محلول‌های موجود درون سلول توسط یک غشای نازک لزج، احاطه شده است. این موجودات می‌توانند با تکیه بر خودشان تکثیر شوند. شواهد فسیلی نشان داده است که باکتری‌ها حدود ۳.۵ میلیارد سال پیش وجود داشته‌اند. باکتری‌ها در محیط‌های مختلفی زنده می‌مانند و شرایط سرما و گرمای شدید، پسماندهای رادیواکتیو و بدن انسان جاهایی است که می‌توان در آن‌ها باکتری پیدا کرد.
اکثر باکتری‌ها بی‌ضرر هستند و حتی برخی از آن‌ها در هضم غذا به انسان کمک می‌کنند و می‌توانند میکروب‌های بیماری‌زا را از بین ببرند، سلول‌های سرطانی را نابود کنند و مواد مغذی مهمی را برای بدن تامین کنند. تنها کمتر از یک درصد باکتری‌ها باعث بیماری در انسان می‌شوند.
ویروس‌ها اندازه‌ی کوچک‌تری دارند. بزرگ‌ترین ویروس از کوچک‌ترین باکتری کوچک‌تر است. همه‌ی چیزی که یک ویروس دارد، شامل یک پوشش پروتئینی است که هسته‌ی حاوی مواد ژنتیکی را احاطه کرده است. این مواد ژنتیکی هم می‌توانند RNA باشند و هم می‌توانند DNA باشند. ویروس‌ها برخلاف باکتری‌ها نمی‌توانند بدون وجود میزبان زنده بمانند. آن‌ها تنها در صورتی می‌توانند تکثیر شوند که به سلول دیگری متصل باشند.
در برخی از موارد ویروس‌ها باعث می‌شوند سلول‌ها برنامه‌ی خود را عوض کنند و ویروس جدیدی بسازند. سلول‌هایی که تحت تاثیر ویروس هستند، این کار را تا زمانی انجام می‌دهند که بسوزند و بمیرند. در برخی اوقات این سلول‌ها به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌شوند. برخلاف باکتری‌ها، اکثر ویروس‌ها بیماری‌زا هستند. اکثر ویروس‌ها فقط در سلول‌های خاص عمل می‌کنند. به‌عنوان مثال، برخی ویروس‌ها فقط روی کبد، سیستم تنفسی و یا خون فعال می‌شوند. ویروس‌ها در موارد خاص می‌توانند حتی به باکتری‌ها نیز حمله کنند.
چطور عفونت‌های ویروسی و باکتریایی را از هم تشخیص دهیم؟
به‌جز سرماخوردگی معمولی برای تشخیص بقیه‌ی عفونت‌ها باید به پزشک مراجعه کرد. در برخی موارد تشخیص ویروسی بودن یا باکتریایی بودن یک عفونت بسیار سخت است، زیرا بیشتر علائم توسط هر دو موجود میکروسکوپی ایجاد می‌شوند. با این حال پزشکان با بررسی سابقه‌ی پزشکی بیمار و همچنین آزمایشات پزشکی می‌توانند این دو را از یکدیگر تفکیک کنند. اگر لازم باشد پزشک می‌تواند درخواست آزمایش خون یا ادرار دهد تا از تشخیص خود مطمئن شود. در موارد پیچیده‌تر پزشکان با نمونه‌برداری از بافت‌های بدن بیمار از وجود ویروس یا باکتری در آن مطلع می‌شوند.
درمان عفونت‌های ویروسی و باکتریایی
کشف آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌های باکتریایی یکی از مهم‌ترین کشفیات پزشکی است. متاسفانه باکتری‌ها قابلیت سازگاری بالایی دارند و بسیاری از آن‌ها نسبت به آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شوند. این موضوع اکنون یکی از چالش‌های پزشکی دنیا است. آنتی‌بیوتیک‌ها برای مقابله با ویروس‌ها کارایی ندارند. بسیاری از سازمان‌های مطرح جهانی کمپین‌های مقابله با مصرف غیرمطمئن آنتی‌بیوتیک راه انداخته‌اند تا از آنتی‌بیوتیک‌ها تنها در صورت اطمینان از باکتریایی بودن عفونت استفاده شود.
از ابتدای قرن بیستم، انسان با کاربرد واکسن‌ها آشنا شده است. واکسن‌ها تعداد مبتلایان به فلج اطفال، سرخک و آبله مرغان را به شدت در جهان کاهش دادند. علاوه بر اینها واکسن‌ها قادرند از بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا، هپاتیت‌های نوع A و B نیز پیشگیری کنند.
درمان عفونت‌های ویروسی چالش‌های بیشتری دارد، زیرا ویروس‌ها هم خیلی کوچک هستند و هم درون خود سلول‌ها تکثیر می‌شوند. با این حال برای مقابله با بیماری‌های ویروسی مانند ایدز در حال حاضر داروهایی تهیه شده است.