نگاهی به مشکلات اصلاح ژنتیکی در تولد نوزادان
مجله علمی ایلیاد - دانشمندی چینی از ابزار ویرایش ژنی قدرتمندی برای استخراج ژن‌های ناخواسته از جنین انسان استفاده کرده تا اولین انسان‌هایی با تغییرات ژنتیکی را به‌وجود بیاورد. این کار، نگرانی عده‌ی زیادی را به همراه داشته است. دانشمند چینی «هی جیانکوی» در ویدئویی که روز ۲۵ نوامبر منتشر کرد، مدعی شد که از سیستم «CRISPR-Cas9» برای حذف ژنی در جنین انسان استفاده کرده تا نوزدان را به ویروس اچ‌آی‌وی مقاوم کند. سیستم CRISPR-Cas9 ابزار ویرایش ژن است که رشته‌ی ژنتیک را در دهه‌ی گذشته دچار تحولی اساسی کرده است. جیانکوی در ویدئوی خود گفت که آن جنین به دو نوزاد سالم تبدیل شده و اسم «شان لولو» و «نانا» را دارند. به مانند هر نوزاد دیگری، این دوقلوها نیز با سلامت کامل پای به این جهان گذاشتند.
البته ادعای این دانشمند هنوز مورد تایید قرار نگرفته است؛ بر اساس گزارش‌های خبری، جامعه‌ی علمی با خشم و نگرانی به ادعای جیانکوی نگریسته است. حتی با کنار گذاشتن نگرانی‌های اخلاقی استفاده از این فناوری برای دستکاری ژن‌های انسان، دانشمندان زیادی بر این باور هستند که چنین تغییراتی می‌تواند تبعات و مشکلات سلامتی غیرمنتظره و شاید لاعلاجی را به همراه داشته باشد. «مظهر عدلی» محقق و ژنتیکدان در دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه ویرجینیا، بیان کرد: «این حقیقت دارد که اصلاحاتِ انجام شده روی جنین، توسط آقای جیانکوی از عفونت اچ‌آی‌وی پیش‌گیری به‌عمل می‌آورد. اما مشکل اینجا است که ژن حذف شده «CCR5» کارکردهای بسیار بیشتری به جز کمک به عفونت اچ‌آی‌وی دارد. این ژن به سلول‌های سفید خون کمک می‌کند تا عملکرد درستی از خود بر جای بگذارند.»
«فنگ ژانگ» از موسسه‌ی براد در بیانیه‌ای نسبت به خبر منتشر شده، گفت: «این ژن می‌تواند در کمک به پیش‌گیری از ویروس وِست نایل هم موثر واقع شود؛ پس دستکاری‌های ژنومی به این شیوه‌ها می‌تواند شخص را در مقابل بیماری‌ها، بیشتر مستعد کند.» آقای ژانگ یکی از دانشمندانی است که استفاده از فناوری ویرایش ژنی «CRISPR» را معرفی کرد. افزون بر این، ژن‌ها به‌صورت فردی و مجزا عمل نمی‌کنند؛ بلکه به‌طور پیوسته با سایر ژن‌ها برهم‌کنش می‌کنند؛ این کار اثرات قابل توجهی بر موجود زنده می‌گذارد.
مظهر عدلی در ادامه گفت: «حذف یک ژن، نه تنها چگونگی عملکرد ژن‌های دیگر را تحت الشعاع قرار می‌دهد، بلکه شاید رفتار کلی سلول و فنوتیپ موجود زنده را دست‌خوش تغییر قرار دهد. فنوتیپ یکی از مشخصات قابل مشاهده است؛ مثل رنگ چشم‌های قهوه‌ای.»
وقتی این فرض مطرح می‌شود که فناوری CRISPR-Cas9 با دقت و ظرافت کامل عمل خواهد کرد، بر مشکلات فوق دامن زده شده و چالش‌های بیشتری نمایان می‌شود. در ماه جولای سال ۲۰۱۸، دانشمندان گزارشی را در مجله‌ی Nature Biotechnology منتشر کردند. در این مقاله، مشخص شد که استفاده از فناوری CRISPR-Cas9 می‌تواند بیش از آنچه تصور می‌شد، خساراتی را به بار بیاورد. این کار شاید قسمت‌های بزرگی از دی‌ان‌ای را به‌طور ناخواسته تغییر دهد.
دکتر «آونر هرشلاگ» رئیس مرکز سلامت و بهداشت نورثول در نیویورک، گفت: «استفاده از این فناوری باید با قوانین خاصی انجام بگیرد، زیرا مشکلات متعددی با این فناوری گره خورده است. دقت زیادی باید به خرج داد. حذف ژن می‌تواند اثرات ناخواسته‌ای در ژنوم بر جای بگذارد. به عبارت دیگر، پروتئین «Cas9» می‌تواند به محل دیگری در ژنوم برود و تغییراتی را به وجود بیاورد که مطلوب نظر شما نیست. اما احتمال آن خیلی پایین است که این تغییرات ناخواسته روی بدهد؛ تا زمانی که نوزاد به دنیا نیاید، شاید این تغییرات خود را نشان ندهند. همچنین شاید این تغییرات در مراحل بعدی زندگی فرد، دیده شوند. شرایط ژنتیکی عمده‌ای وجود دارد که فقط در مراحل بعدی زندگی نمایان می‌شوند. این تغییرات ژنتیکی می‌توانند به نسل‌های بعدی هم انتقال پیدا کنند.»
عدلی و هرشلاگ، هر دو به این واقعیت اشاره می‌کنند که وقتی بحث از پیش‌گیری از ویروس اچ‌آی‌وی می‌شود، راه‌های امن‌تری هم برای انجام آن وجود دارد. برای مثال، روش درمانی «PrEP» که به صورت قرص در هر روز مصرف می‌شود. یافته‌ها گویای آن است که این دارو در آزمایش‌های زیادی در پیش‌گیری از عفونت فوق عملکرد موفقی داشته است. درمان‌های دیگری هم می‌توان مد نظر قرار داد. دانشمندان امیدوار هستند با انجام تحقیقات بیشتر به نتایج مطلوب‌تری دست یابند تا سلامت نوزادان تضمین گردد و آن‌ها در مراحل بعدی زندگی‌شان دچار مشکلات سلامتی نشوند.
نوشته: یاسمین ساپلاکوگلو
ترجمه: منصور نقی‌لو – مجله علمی ایلیاد