جرائم علیه آزادی تن

مبحث اول – توقیف، حبس و بازداشت غیر قانونی

از جرایم بر ضد آزادی تن که همراه با خشونت و عنف انجام می­گیرد، جرم توقیف­، حبس و بازداشت غیر قانونی است. اعلامیه­ های جهانی مربوط به حقوق بشر و قوانین اساسی و عادی کشورهای مختلف، احترام به آزادی اشخاص را مورد توجه قرار داده و ضمانت اجراهای کیفری را نسبت به موارد نقض آن تعیین کرده­اند

 عنصر قانونی: ماده ۵۸۳ ق.م.ا بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵

" هرکس از مقامات یا مامورین دولتی یا نیروهای مسلح یا غیر آنها بدون حکمی از مقامات صلاحیت دار در غیر مواردی که در قانون، جلب یا توقیف اشخاص را تجویز نموده، شخصی را توقیف یا حبس کند یا عنفا در محلی مخفی نماید به 1 تا 3 سال حبس یا جزای نقدی از 6 تا 18 میلیون ریال محکوم خواهد شد".

*** به موجب تبصره ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399حداقل و حداکثر حبس تعزیری درجه 4 تا 8 جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل یافته است.

عنصر مادی شامل:

الف) رفتار فیزیکی:

- توقیف: در توقیف لزوما فرد در مکان محصوری نگه داشته نمی­شود بلکه مثلا فرد را بدون اجازه در کنار خیابان نگه داشتن و به او اجازه رفت و آمد ندادن در شمول توقیف قرار می­گیرد.

- حبس: نگه داشتن فرد برای مدت طولانی­تر در داخل مکانی معین و محصور است.

- مخفی کردن: نگه داشتن فرد دور از نظر دیگران که لزوما در محل بسته و محصور نخواهد بود مثل نگه داشتن کودکی در داخل خانه بدون قفل کردن در خانه و بدون اطلاع والدین او

نکته : عنصر مادی این جرم از نوع «مستمر» است.

ب ) نتیجه: این جرم مقید به نتیجه بوده و باید منتهی به توقیف، حبس یا مخفی کردن قربانی شود.

 معاونت در جرم توقیف و اخفاء و حبس غیر قانونی( ماده ۵۸4 ق.ت مصوب ۱۳۷۵)

" کسی که با علم و اطلاع برای ارتکاب جرم مذکور در ماده، مکانی تهیه کرده و بدین طریق با مرتکب معاونت نموده باشد به مجازات حبس از سه ماه تا یک سال یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال محکوم خواهد شد". ( بموجب ماده 11 ق کاهش حبس تعزیری به نصف تقلیل یافته است).

 در این ماده ، "معاونت از طریق تهیه مکان" برای توقیف و اخفا و حبس غیرقانونی، به عنوان مباشرت در جرم مستقل مورد مجازات صورت می­گیرد و سایر مصادیق معاونت در این جرم مشمول مقررات کلی معاونت خواهند بود.

** کیفیات مخففه قابل اعمال در جرم موضوع ماده ۵۸۳ و ۵۸4 ق.م.ا مصوب ۱۳۷۵ طبق ماده 585 ق تعزیرات 1375 اگر مرتکب یا معاون قبل از آن که تعقیب شود شخص توقیف شده را رها کند یا اقدام لازم جهت رها شدن وی به عمل آورد در صورتی که شخص مزبور را زیاده از 5 روز توقیف نکرده باشد مجازات او حبس از 2 ماه تا 6 ماه خواهد بود. ( بموجب ماده 11 ق کاهش حبس تعزیری به نصف تقلیل یافته است )

                               1- رها کردن یا تلاش برای رهایی قربانی

     شرایط تخفیف        2- رهایی قبل از تعقیب (قبل از صدور کیفرخواست)

                              3- بیش از ۵ روز از تاریخ توقیف یا حبس یا اخفا نگذشته باشد.

قانونگذار در اینجا با استفاده از معاذیر قانونی تخفیف دهنده مجازات، ترغیب به رها کردن هرچه سریع­تر مجنی علیه مورد توجه قرار داده است.

** کیفیت مشدده قابل اعمال در جرم ماده ۵۸۳ ق.ت مصوب ۱۳۷۵

به موجب م ۵۸۷ ق ت  مصوب ۱۳۷۵:" چنانچه مرتکب جرایم مواد قبل، توقیف شده یا محبوس شده یا مخفی شده را تهدید به قتل نموده یا شکنجه و آزار بدنی وارد آورده باشد علاوه بر قصاص یا پرداخت دیه حسب مورد به حبس از 1 تا 5 سال و محرومیت از خدمات دولتی محکوم خواهد شد.

نکته: قانونگذار اقدام به حبس، توقیف یا اخفای غیرقانونی را که با توام با تهدید به قتل  و ارعاب یا شکنجه و آزار بدنی که ماهیتا تعدد مادی است در قالب ماده جداگانه، جرم­انگاری و مجازات آنرا تشدید کرده است. در واقع بنظر به لحاظ عدم آسیب بیشتر به بزه­دیده و پیش­بینی مقاومت وی یا تقارن سلب آزادی با سایر جرایم قانونگذار تشدید قانونی را هم پیش­بینی کرده است

هم چنین به موجب ماده 586 ق­ت­:" هرگاه مرتکب برای ارتکاب جرائم مذکور در ماده ۵۸۳ عنوان یا اسم مجعول یا اسم و علامت مامورین دولت یا لباس منتسب به آنان را به تزویر اختیار کرده یا حکم جعلی ابراز کرده باشد علاوه بر مجازات ماده مزبور به مجازات جعل و تزویر محکوم خواهد شد (نوعی تعدد مادی است)

 

ربودن انسان، موضوع جرمی است که به حکم قانون، اصطلاحا آدم­ربایی گویند. و ماهیت آن ، سلب آزادی از شخص مجنی علیه است و لذا با جرایم حبس و توقیف غیر قانونی موضوع ماده 583  ق.م.ا.ت وجه اشتراک دارد.

عنصر قانونی

ماده 621 قانون تعزیرات 1375: :اصلاحی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳- هر کس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگری به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصا یا توسط دیگری، شخصی را برباید یا مخفی کند در صورتی که ارتکاب جرم به عنف یا تهدید باشد به حبس درجه چهار و در غیر این صورت به حبس درجه پنج محکوم خواهد شد در صورتی که سن مجنی علیه کمتر از پانزده سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنی علیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود، مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرایم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم می‌گردد.

تبصره [منسوخ ۱۳۹۹/۰۲/۲۳]- مجازات شروع به ربودن سه تا پنج سال حبس است.

نکته: به موجب ماده 1 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 : مجازاتهای مقرر در کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مصوب 2/3/1375 با اصلاحات و الحاقات بعدی به شرح زیر کاهش یافته یا تبدیل می­شود:

ب- مجازات حبس موضوع ماده (۶۲۱) قانون، در صورتی که ارتکاب جرم به عنف یا تهدید باشد به حبس درجه 4 و در غیر این صورت به حبس درجه 5

توضیح: بند «ب» درخصوص جرم آدم ربایی است که مجازات آن براساس ماده  621قانون تعزیرات ۵ تا 15سال حبس بوده است که مطابق قانون کاهش در صورتی که ربایش با عنف یا تهدید باشد مرتکب به حبس درجه 4 یعنی 5 تا ۱۰سال و در غیر این صورت؛ به حبس درجه 5 یعنی؛ ۲تا ۵ سال محکوم می­شود. باید توجه کرد که؛ موارد مشدده در ماده ۶۲۱ق.م.ا.ت نسخ شده است؛ بنابراین در حال حاضر تنها در صورتی که آدم­ربایی به عنف یا تهدید باشد؛ مجازات آن شدیدتر خواهد شد.

عنصر مادی (رفتار)

** رفتار مجرمانه جرم آدم ­ربائی، فعل مثبت ربودن است. ربودن، عنصر مادی جرم سرقت است که موضوع آن اصولا مال است. ولی در اینجا ربودن یا مخفی کردن شخص انسان مستلزم جابجا شدن و نقل مکان دادن فرد بدون رضایت او بطور پنهانی یا علنی است که به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر ممکن است انجام شود. نهایتا ربودن انسان ماهیتا موجب سلب آزادی موقتی از مجنی علیه است

  ** در ارتکاب فعل مجرمانهِ آدم ربائی، عدم رضایت مجنی ­علیه شرط است .

اینجا چند مساله پیش می­ آید :

نکته اول: صرف رضایت در سوار شدن اتومبیل و بعد از مسافتی تغییر مسیر دهد این باعث نفی آدم­ ربائی نخواهد شد.

نکته دوم : رضایت ناشی از فریب، خدعه و نیرنگ که در حکم عدم رضایت است مثلا شخصی خودش را پلیس معرفی کند یا اینکه خودش را به عنوان راننده سرویس معرفی کند اما رضایت واقعی یا توافق قبلی آدم ­ربا و ربوده شده بالغ به انگیزه ازدواج، به علت فقدان عنف یا تهدید یا حیله، جرم آدم ­ربایی یا مخفی کردن ربوده شده را منتفی می­سازد ( البته ممکن است مشمول یکی از جرائم مواد۶۳۷ تا 64۷ – جرائم منافی عفت شود) .

نکته سوم : مواردی که با عنف و تهدید انجام می­شود و بزه­ دیده به خاطر ترس، عدم رضایتش را اعلام نمی­کند رضا محسوب نمی­شود.

نکته  چهارم: اشتباه در هویت ربوده شده موثر نیست .

نکته پنجم : مباشر این جرم اعم است از مباشر مادی (شخصا کسی را برباید) یا مباشر معنوی (توسط دیگری کسی را برباید) یعنی تحقق آدم­ ربائی می­تواند مباشرتا" و شخصا" باشد یا توسط دیگری ربوده شود که در اینجا مصداق معاونت بوده اما قانونگذار در اینجا به معنای مباشرت بیان کرده است و ممکن است 2 حالت ایجاد شود:

الف) دیگری جاهل یا غیرمسئول باشد که در این حالت، سبب اقوی از مباشر یا همان مباشر معنوی است .

ب) دیگری ممکن است آگاه باشد و مسئول هم باشدو با دستور دهنده هم قصد باشد و آدم ­ربائی صورت گیرد در این حالت 2 مباشر وجود دارد لذا در اینجا حکم به شرکت در آدم ­ربایی داده می­شود .

نکته : جرم آدم ­ربائی بر خلاف نظر اکثریت یک جرم آنی می­باشد. در حالی که مخفی کردن جرمی است مستمر و ممکن است محل آن جایی مقفَل، محفوظ و دور از انظار باشد.

نکته: چنانچه طی یک عملیات مجرمانه چند نفر ربوده شوند، موجب تشدید مجازات است(یعنی بیش از حداقل قانونی) و نه جمع مجازات­ها

 نکته: اگر کسی شخصی را ربوده و او را مخفی کند مستوجب یک مجازات است زیرا مخفی کردن مجنی­علیه توسط رباینده نتیجه جرم آدم­ربایی است. در سرقت اموال هم همین قاعده است. چنانچه سارق هم مال مسروق را مدتها نزد خود مخفی و پنهان نگهدارد مرتکب یک جرم شده و آن سرقت است.

نکته: اگر مسافر خود را از اتومبیل بیرون پرت کند؛ آدم­ربایی محقق شده هر چند راننده به هدفش نرسد.

نتیجه: ربودن فرد یا مخفی کردن او که پس از ربایش واقع می­شود نتیجه عمل بوده لذا این جرم مقید است

عنصر معنوی

جرم آدم ­ربائی یک جرم عمدی است و شامل سوء­نیت عام، یعنی قصد ربودن انسان زنده و سوء نیت خاص یعنی قصد مطالبه وجه یا مال یا قصد انتقام یا هر منظور دیگری می ­باشد که بر خلاف میل شخص ربوده شده است یعنی عملیات مجرمانه، ناشی از اراده و خواست مرتکب بوده و بین عمل ارتکابی و عامل، رابطه روانی یا ارادی موجود باشد لذا احراز عمد و قصد ضروری است قانونگذار در ماده ۶۲۱ ق.م.ا.ت صراحتا به قصد مرتکب بر مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام ، یا به هر منظور دیگر ، یا به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر، اشاره نموده که تماما حاکی از عمدی بودن این جرم است

نکته: انگیزه اعم از شرافتمندانه یا غیر شرافتمندانه در تحقق جرم بی­تأثیر بوده و فقط می­تواند بر میزان مجازات و رعایت کیفیات مخففه یا مشدده موثر باشد. مثل انگیزه سیاسی یا ازدواج.

مجازات جرم آدم­ ربائی: جرم تام آدم ­ربایی، تعزیری درجه 5 بوده و مجازات آن حبس از بیش از 2 تا 5 سال و اگر با عنف یا تهدید باشد حبس درجه 4 یعنی بیش از 5 تا 10 سال حبس خواهد بود شروع به جرم آدم ­ربایی نیز طبق بندهای ب و پ ماده 122 ق­.م­.اسلامی است یعنی شروع به آدم ربایی با عنف یا تهدید، حبس درجه 5  و شروع به آدم ­ربایی ساده، حبس یا شلاق یا جزای نقدی درجه 6 می­باشد.

** موارد تشدید مجازات در 2 حالت، انجام آدم­ربایی با عنف یا تهدید، مجازات آدم­ربایی از 5 تا 10 سال حبس تشدید می­شود.

نکته: در تمام موارد بالا اگر آدم­ربایی یا مخفی­ کردن ربوده شده همراه جرایم تعزیری دیگری باشد قاعده جمع مجازاتها جاری است، قسمت اخیر ماده۶۲۱ ق.م.ا.ت تصریح نموده مرتکب در صورت ارتکاب جرایم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم می­شود. در این وضعیت سبب آسیب باید آدم ­ربایی باشد صرف نظر از اینکه آسیب را رباینده وارد کرده باشد یا خیر.

نکته: اگر خودرویی که آدم­ربا راننده آن است با خودروی دیگری تصادف و شخص ربوده شده آسیب ببیند، رباینده مشمول تشدید مجازات است یا وقتی دوست رباینده در طی زمان مخفی کردن ربوده شده به او تجاوز نماید، مجازات رباینده تشدید می­شود.

نکته: به موجب بند ب ماده 47 ق.م.ا مجازات کسی که به جرم آدم­ربایی محکوم می­شود قابل تعلیق نیست.

– شروع به جرم آدم ربایی(تبصره ماده ۶۲۱ ق.م.ا.ت)

شروع به جرم، اعمالی است که دلالت بر آغاز عملیات اجرایی جرم، داشته به نحوی که اگر مانع خارج از اراده مرتکب نبود جرم واقع می­شد، مثلا موضوع در محل ربودن کشف و از انتقال مجنی­ علیه به جای دیگر ممانعت به عمل می­آید یا شخصی به زور قصد سوار کردن دیگری به خودرو دارد اما بخاطر مقاومت او ناکام مانده و دستگیر شده باشد سابقا شروع به ربودن مستوجب محکومیت مستقل از 3 تا 5 سال حبس بود لکن طبق بند پ ماده 1 ق کاهش مجازات حبس، تبصره ماده 621، نسخ و در مورد شروع به جرم آن مطابق ماده 122 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 عمل می‌شود.

نکته این که؛ تبصره ماده ۶۲۱ق.م.ا.ت (مجازات شروع به جرم آدم ربایی) نیز به موجب ماده ۱۵ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری( برابر متن این ماده از تاریخ تصویب این قانون، مجازات شروع به جرم و معاونت درجرایم صرفاً براساس ماده 122و 126قانون مجازات اسلامی تعیین خواهد شد و کلیه مصادیق خاص قانون که در آنها برای شروع به جرم و معاونت در جرایم مشخص ، تحت همین عناوین مجازات تعیین شده باشد نسخ صریح شده است)  نسخ شده است که در بند «پ» نیز به آن اشاره شده بود لذا به نظر نیازی به تکرار مجدد این بند نبود.

نکته: جرم شروع به مخفی کردن شخص در آدم ربایی منتفی است.

 

2- ربودن طفل تازه متولد شده:  ماده ۶۳۱ ق.م.ا.ت: " هر کس طفلی را که تازه متولد شده است بدزدد یا مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری غیر از مادر طفل قلمداد نماید به 6 ماه تا 3 سال حبس محکوم خواهد شد و چنانچه احراز شود که طفل مزبور مرده بوده ، مرتکب به 100 هزار تا 500 هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد"

نکته: مباشر جرم ربودن یا مخفی کردن طفل نوزاد تنها کسی است که انجام رکن مادی و معنوی جرم، به او قابل انتساب است. لذا اگر کسی دستور ربودن طفل نوزاد یا مخفی کردن وی را به دیگری بدهد، دستور دهنده در قالب یکی از مصادیق معاونت ، می تواند به عنوان معاون جرم تلقی شود.

نکته: ربودن یا مخفی کردن طفل و نوزاد مرده، جرم عقیم است که مرتکب مستوجب مجازات خفیفتر یعنی 100 هزار تا 500 هزار ریال جزای نقدی موضوع قسمت اخیر ماده ۶۳۱ ق.م.ا.ت می­باشد .