چگونه نتیجه آزمایشمان را بخوانیم

مجله‌ی آموزش ایلیاد - آزمایش‌های پزشکی شامل تجزیه و تحلیل نمونه‌های خون، ادرار و یا مایعات دیگر بدن یا بافت‌ها به منظور درک بهتر وضعیت سلامتی فرد است. برخی از آزمایش‌ها اطلاعات دقیقی در مورد موضوعات خاص بهداشتی ارائه می‌دهند، در حالی که برخی دیگر اطلاعات کلی‌تری را ارائه می‌دهند. پزشک شما قبل از تشخیص بیماری، اطلاعات آزمایشات پزشکی را با معاینه بدنی، تاریخچه سلامتی و سایر آزمایشات تشخیصی (مانند اشعه ایکس یا سونوگرافی) ترکیب می‌کند. با این وجود، یادگیری نتایج آزمایش(به ویژه آزمایش خون و ادرار معمولی) می‌تواند به شما در درک بهتر در مورد علائم و عملکرد بدن شما کمک کند.

 

یکی از متداول‌ترین آزمایش خون که در آزمایشگاه پزشکی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد، شمارش کامل خون (CBC) است. CBC متداول‌ترین انواع سلول‌ها و عناصر موجود در خون، مانند گلبول‌های قرمز (RBC)، گلبول‌های سفید (WBC) و پلاکت‌ها را اندازه گیری می‌کند. گلبول قرمز حاوی هموگلوبین است، که اکسیژن را به تمام سلول‌ها منتقل می‌کند، در حالی که WBC‌ها بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند و به از بین بردن میکروارگانیسم‌هایی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و پلاکت‌های قارچ کمک می‌کنند تا بدن در ایجاد لخته‌های خون کمک کند.
•    شمارش هموگلوبین کم (مقدار  ۱۲ تا ۱۶) کم خونی بخشی از گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد، که می‌تواند باعث هیپوکسی شود (نرسیدن اکسیژن کافی به بافت‌ها)، از طرفی RBC بیش از حد (که اریتروسیتوز نامیده می‌شود) ممکن است نشان‌دهنده بیماری مغز استخوان باشد.
•    شمارش کم WBC (به نام لکوپنی) نیز ممکن است یک مشکل مغز استخوان یا یک عارضه جانبی احتمالی در مصرف داروها را نشان دهد، مشکل شایعی که در زمان شیمی درمانی برای سرطان رخ می‌دهد. از طرف دیگر، تعداد بالای WBC (به نام لکوسیتوز) معمولاً نشان می‌دهد که شما در حال مبارزه با عفونت هستید.
•    محدوده طبیعی RBC بین جنس‌ها متفاوت است. مردان بین ۲۰ تا ۲۵ درصد RBC بیشتر دارند، زیرا به دلیل داشتن جثه بزرگتر و بافت عضلات بیشتر، به اکسیژن بیشتری احتیاج دارند.

یکی دیگر از آزمایشات متداول خون، پانل کلسترول است ( که به آن پانل لیپید نیز گفته می‌شود). پانل‌های کلسترول برای تعیین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی مانند آترواسکلروز، حمله قلبی و سکته مغزی مفید هستند. یک پانل کلسترول شامل اندازه‌گیری کل کلسترول خون(شامل تمام لیپوپروتئین‌ها در خون)، کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)، کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و تری‌گلیسیریدها است که معمولاً چربی‌هایی هستند که در سلول‌های چربی ذخیره می‌شوند.
•    در حالت ایده‌آل، کلسترول کل باید کمتر از mg/dl ۲۰۰ باشد و به منظور کاهش خطر بیماری قلبی عروقی نسبت ایده‌آل HDL (از نوع خوب) به LDL (نوع بد) باید بین ۱ تا ۲ باشد.
•    HDL کلسترول اضافی را از خون خارج کرده و آن را برای بازیافت به کبد منتقل می‌کند. سطح سالم HDL بیشتر از mg/dl ۵۰ (در حالت ایده‌آل بالاتر از از mg/dl ۶۰) است.
•    LDL کلسترول را از کبد شما به سلول‌هایی که به آن نیاز دارند، و همچنین به رگ‌های خونی در پاسخ به آسیب و التهاب منتقل می‌کند. که این می‌تواند عامل ایجاد شریان‌های گرفتگی (به نام آترواسکلروز) باشد. سطح سالم LDL باید پایین‌تر از mg/dl ۱۳۰ (در حالت ایده‌آل کمتر از از mg/dl ۱۰۰) است.

پانل متابولیک جامع (CMP) سایر اجزای موجود در خون، مانند الکترولیت‌ها (نمک معدنی شارژ شده مورد نیاز برای انتقال عصب و انقباض عضلات)، مواد معدنی آلی، پروتئین، کراتینین، آنزیم‌های کبدی و گلوکز را اندازه‌گیری می‌کند. به طور معمول یک CMP برای تعیین سلامت کلی و همچنین بررسی عملکرد کلیه‌ها و کبد و همچنین میزان الکترولیت‌ها تعیین می‌شود. CMP‌ها معمولاً همراه با CBC به عنوان بخشی از معاینات پزشکی استاندارد توسط پزشک تجویز می‌شوند.
•    سدیم برای تنظیم سطح مایعات و عملکرد اعصاب و ماهیچه‌ها لازم است، اما بیش از حد در خون باعث فشار خون می‌شود و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد. مقدار خیلی کم آن نیز می‌تواند خطرناک باشد و باعث ایجاد مشکلات عصبی ‌شود. میزان سدیم معمولی بین mEq/L ۱۴۴-۱۳۶ است.
•    آنزیم‌های کبدی (ALT و AST) هنگامی که کبد شما آسیب دیده یا التهاب می‌یابد، افزایش می‌یابد. این افزایش می‌تواند ناشی از مصرف الکل، مصرف بیش از حد استامینوفن (تیلنول)، سنگ کیسه صفرا، هپاتیت یا اختلالات خود ایمنی باشد.
•    اگر میزان نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین خون زیاد شده باشد، این بدان معنی است که کلیه‌های شما مشکل دارند. BUN باید بین ۷ تا ۲۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و میزان کراتینین باید بین ۰.۸ تا ۱.۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.

 

یکی دیگر از اجزای بالقوه یک CMP، آزمایش قند خون (گلوکز) است. آزمایش قند خون میزان گلوکز موجود در گردش خون را معمولاً بعد از حداقل ۸ ساعت ناشتا اندازه‌گیری می‌کند. آزمایشات گلوکز معمولاً در صورتی انجام می‌شود که پزشک مشکوک باشد که شما مبتلا به نوعی دیابت هستید (انواع ۱ یا ۲ یا حاملگی). دیابت نوع ۱ وقتی ایجاد می‌شود که لوزالمعده شما به اندازه کافی هورمون انسولین (که عملکرد آن گرفتن گلوکز از خون و رساندن آن به سلول‌ها است) تولید نمی‌کند و یا سلول‌های بدن اثرات انسولین را نادیده می‌گیرند. دیابت نوع 2 هنگامی ایجاد می‌شود که بافت‌های بدن معمولاً به دلیل چاقی در مقابل عمل انسولین مقاوم باشد. بنابراین، افراد مبتلا به دیابت، قند خون مزمن بالایی دارند که بیشتر از mg/dl ۱۲۵ است.
•    افرادی که در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند، قند خون بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر دارند.
•    سطح بالای گلوکز به طور مداوم می‌تواند در طولانی مدت باعث آسیب به اندام‌ها شود و عوارض دیابت مانند بیماری قلبی، بیماری کلیوی، بیماری چشم و نوروپاتی را در پی داشته باشد.
•    در نظر داشته باشید دلایل دیگری برای قند خون بالا وجود دارد، از جمله استرس مزمن، بیماری کلیوی، پرکاری تیروئید و غده یا التهاب لوزالمعده.
•    سطح بسیار کم گلوکز (کمتر از mg/dl ۷۰) هیپوگلیسمی نامیده می‌شود و با مصرف بیش از حد داروهای انسولین، الکلیسم و نارسایی ارگان‌های مختلف (کبد، کلیه و یا قلب) می‌تواند ایجاد شود.

تجزیه‌ی شیمیایی ادرار، فرآورده‌های متابولیسم طبیعی، غیرطبیعی، سلول‌ها، پروتئین و باکتری‌ها در ادرار را تشخیص می‌دهد. ادرار سالم به طور معمول ظاهری شفاف و بدون بو و استریل دارد و این به معنای بدون تعداد قابل توجهی باکتری است. بسیاری از اختلالات متابولیک و کلیوی با تجزیه‌ی شیمیایی ادرار ممکن است در مراحل اولیه خود شناسایی شوند. این ناهنجاری‌ها می‌توانند شامل غلظت بالاتر از حد طبیعی گلوکز، پروتئین، بیلی‌روبین، RBCs، WBCs، کریستال‌های اسید اوریک و باکتری‌ها باشند.
•    اگر مشکوک به یک بیماری متابولیک (مانند دیابت)، بیماری کلیوی یا عفونت مجاری ادراری (UTI) باشید، پزشک آزمایش ادرار را توصیه کند.
•    نمونه ادرار در آزمایشگاه به سه روش تجزیه و تحلیل می‌شود: از طریق معاینه بینایی، تست چربی و معاینه میکروسکوپی.

مشکلات متابولیک و کلیوی حداقل در مراحل اولیه، علائم آشکاری ایجاد نمی‌کنند. احساس خستگی عمومی و کمبود انرژی یکی از علائم رایج است، اما تشخیص اینکه مربوط به اختلال عملکرد کلیه یا غده است، مشکل است. تجزیه و تحلیل ادرار نشان می‌دهد که مشکلی وجود دارد، اگرچه به تنهایی قطعی نیست. آزمایشات خون، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های دیگر (سونوگرافی، MRI) نیز اغلب مورد نیاز است.
•    به طور معمول، در ادرار مقدار قابل توجهی پروتئین (آلبومین) وجود ندارد. با این حال، هنگامی که سطح پروتئین ادرار بالا است (به نام پروتئینوری)، می‌تواند نشانه اولیه بیماری کلیوی باشد.
•    همچنین بیماری کلیوی می‌تواند باعث شود که در ادرار خون (RBCs) و همچنین اسیدیته بالا و غلظت مخصوص (غلظت ادرار) وجود داشته باشد. کریستال‌های موجود در ادرار نیز ممکن است نشانه سنگ کلیه یا نقرس باشد.
•    وجود قند (گلوکز) و کتون در ادرار ممکن است نشان دهنده دیابت باشد. بنابراین، افراد مبتلا به دیابت، در خون و ادرار خود بیش از حد گلوکز دارند.

 

دلیل رایج دیگر برای تجزیه و تحلیل ادرار، در صورت شک به عفونت ادراری (UTI) است. UTI معمولاً فقط مجرای ادراری را درگیر می‌کند، اما می‌تواند در موارد شدیدتر مثانه (عفونت مثانه) و کلیه‌ها (عفونت کلیه) را نیز درگیر کند. UTI در زنان نسبت به مردان بسیار شایع‌تر است. در حدود 40٪ از زنان حداقل یک بارمورد در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. تکرر ادرار یا ادرار دردناک (سوزش)، ادرار با رنگ تیره، ادرار با خون، احساس داشتن ادرار بلافاصله بعد از ادرار کردن، درد شکم، کمردرد و تب خفیف از شایع‌ترین علائم عفونت ادراری است.
•    شواهد اصلی وجود UTI از آزمایش ادرار، وجود نیتریت‌ها یا استراز لکوسیت‌ (یکی از محصول WBCs) است.
•    در صورت وجود عفونت ادراری، WBCs  (یک نشانه مطمئن از عفونت یا التهاب)، باکتری‌ها و احتمالاً RBC‌ها با میکروسکوپ دیده می‌شوند.
•    اگرچه باکتری‌های بی شماری می‌توانند باعث ایجاد UTI شوند، ولی بیشتر آنها به دلیل اشریشیا کُلی ( E. coli) هستند که معمولاً در مدفوع یافت می‌شوند.

 

سایر بیماری‌ها را می‌توان از طریق ادرار نیز تشخیص داد، مانند بیماری کبد یا التهاب، سرطان کلیه و مثانه، التهاب مزمن در جایی از بدن و بارداری. این پارامترها به طور مرتب در آزمایش‌ها مورد بررسی قرار نمی‌گیرند، بنابراین پزشک ممکن است مجبور باشد به طور خاص آنها را درخواست کند.
•    بیلی‌روبین یک محصول جانبی از تجزیه RBC است و به طور معمول در ادرار یافت نمی‌شود. هرگونه بیلی‌روبین در ادرار می‌تواند آسیب یا بیماری کبدی مانند سیروز یا هپاتیت را نشان دهد. همچنین ممکن است نشان‌دهنده بیماری کیسه صفرا باشد.
•    وجود سلول‌های غیرطبیعی و همچنین WBCs و RBC در ادرار می‌تواند نشانه سرطان در جایی از دستگاه تناسلی باشد. اگر مشکوک به سرطان باشند، معمولاً آزمایش خون و کشت سلولی نیز انجام می‌شود.
•    اگر گمان می‌کنید که باردار هستید، ادرار می‌تواند برای تأیید آن مفید باشد. آزمایشگاه پزشکی در نمونه ادرار به دنبال گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) خواهد بود، که هورمونی است که توسط جفت زنان باردار ساخته شده است. این هورمون همچنین می‌تواند در خون تشخیص داده شود. اگرچه کیت‌های تست حاملگی که در داروخانه‌ها فروخته می‌شوند، میزان هورمون خون را در ادرار اندازه گیری می‌کنند.

 

مجله‌ی آموزش ایلیاد