چگونه گلودرد استرپتوکوکی را تشخیص دهیم؟
بررسی علائم گلو و دهان
مجله‌ی آموزش ایلیاد - گلودرد استرپتوکوکی یک عفونت باکتریایی مسری است که در گلو ایجاد می‌شود و عامل ایجاد آن نوعی باکتری به نام استرپتوکوک است. در حالی که کودکان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف، بیشتر از بزرگسالان سالم دچار این بیماری می‌شوند، این بیماری در هر سنی ممکن است ایجاد کند. تنها راه برای اطمینان از اینکه شما دچار گلودرد استرپتوکوکی شده‌اید، مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات پزشکی حرفه‌ای است. با این حال، علائم مرتبطی وجود دارد که می‌توانید آنها را حتی قبل از تعیین وقت قبلی، مشخص کنید.
بررسی علائم گلو و دهان
مشخص کنید که درد گلو شما چقدر شدید است
درد شدید گلو معمولاً اولین علامت گلودرد استرپتوکوکی است. ممکن است حتی اگر درد متوسطی در گلو را تجربه کنید، بازهم گلودرد استرپتوکوکی داشته باشید، اما گلودرد خفیفی که به راحتی برطرف شود یا آرام شود، به دلیل استرپتوکوکی ایجاد نمی‌شود.
• درد نباید فقط زمان حرف زدن یا بلعیدن ایجاد شود
• ممکن است اگر درد مربوط به گلودرد استرپتوکوکی باشد با داروهای ضد درد کاهش یابد یا تا حدی با مایع سرد و غذا آرام شود، اما خلاص شدن از شر درد به طور کامل و بدون داروهای تجویز شده معمولاً بسیار دشوار است.
• درد نباید فقط زمان حرف زدن یا بلعیدن ایجاد شود
• ممکن است اگر درد مربوط به گلودرد استرپتوکوکی باشد با داروهای ضد درد کاهش یابد یا تا حدی با مایع سرد و غذا آرام شود، اما خلاص شدن از شر درد به طور کامل و بدون داروهای تجویز شده معمولاً بسیار دشوار است.
قورت دادن را امتحان کنید
اگر گلوی شما فقط دردی متوسط داشته باشد اما هنگام بلعیدن بسیار دردناک شود، ممکن است دچار استرپتوکوکی شوید.
نفس خود را بو کنید
در حالی که بوی بد دهان در همه بیماران رخ نمی‌دهد، عفونت ناشی از باکتری استرپتوکوک اغلب می‌تواند بوی بد دهان ایجاد کند. این امر در نتیجه تولید مثل باکتری‌ها اتفاق می‌افتد.
• اگرچه قوی است، اما توصیف بوی دقیق آن دشوار است. برخی اظهار می‌کنند که بوی فلز یا بیمارستان می‌دهد، در حالی که دیگران آن را با گوشت گندیده مقایسه می‌کنند. صرف نظر از بوی دقیق آن، در این بیماری بوی دهان و بوی تنفس بسیار قوی و بد است.
• اگرچه قوی است، اما توصیف بوی دقیق آن دشوار است. برخی اظهار می‌کنند که بوی فلز یا بیمارستان می‌دهد، در حالی که دیگران آن را با گوشت گندیده مقایسه می‌کنند. صرف نظر از بوی دقیق آن، در این بیماری بوی دهان و بوی تنفس بسیار قوی و بد است.
غدد لنفاوی گردن را لمس کنید
غدد لنفاوی میکروب‌ها را به دام می‌اندازند و از بین می‌برند. در صورت داشتن گلودرد، غدد لنفاوی گردن معمولاً متورم است و به راحتی لمس می‌شوند.
• در حالی که غدد لنفاوی در قسمت‌های مختلف بدن شما قرار دارند، اولین غددی که متورم می‌شوند معمولاً آنهایی است که به منبع عفونت نزدیک‌تر هستند. در مورد گلودرد استرپتوکوکی، غدد لنفاوی داخل و اطراف گلو شما متورم می‌شوند.
• از نوک انگشتان استفاده کنید تا ناحیه پشت و زیر گلو را لمس کنید. نوک انگشتان خود را به صورت دورانی پشت گوش خود حرکت دهید.
• همچنین ناحیه گلو را دقیقاً زیر چانه بررسی کنید. شایعترین محل تورم غدد لنفاوی همراه با گلودرد در زیر فک شما است، تقریباً در میانه راه بین چانه و گوش شما. نوک انگشتان را به سمت عقب و بالا به سمت گوش حرکت دهید، سپس از کنار گردن زیر گوش پایین بیاورید.
• اگر در هر یک از این نواحی احساس تورم یا برآمدگی چشمگیری داشته باشید، ممکن است غدد لنفاوی شما به دلیل باکتری استرپتوکوک متورم شده باشد.
• در حالی که غدد لنفاوی در قسمت‌های مختلف بدن شما قرار دارند، اولین غددی که متورم می‌شوند معمولاً آنهایی است که به منبع عفونت نزدیک‌تر هستند. در مورد گلودرد استرپتوکوکی، غدد لنفاوی داخل و اطراف گلو شما متورم می‌شوند.
• از نوک انگشتان استفاده کنید تا ناحیه پشت و زیر گلو را لمس کنید. نوک انگشتان خود را به صورت دورانی پشت گوش خود حرکت دهید.
• همچنین ناحیه گلو را دقیقاً زیر چانه بررسی کنید. شایعترین محل تورم غدد لنفاوی همراه با گلودرد در زیر فک شما است، تقریباً در میانه راه بین چانه و گوش شما. نوک انگشتان را به سمت عقب و بالا به سمت گوش حرکت دهید، سپس از کنار گردن زیر گوش پایین بیاورید.
• اگر در هر یک از این نواحی احساس تورم یا برآمدگی چشمگیری داشته باشید، ممکن است غدد لنفاوی شما به دلیل باکتری استرپتوکوک متورم شده باشد.
زبان خود را بررسی کنید
افرادی که دارای گلودرد استرپتوکوکی هستند، غالباً یک پوشش خاردار از نقاط قرمز ریز، در امتداد زبان خود و به خصوص در پشت دهان دارند. اکثر افراد این پوشش خاردار را شبیه به قسمت خارجی توت فرنگی می‌دانند.
• این نقاط قرمز می‌توانند قرمز روشن یا قرمز تیره باشند. به نظر می‌رسد به طور کلی ملتهب هستند.
• این نقاط قرمز می‌توانند قرمز روشن یا قرمز تیره باشند. به نظر می‌رسد به طور کلی ملتهب هستند.
پشت گلو را بررسی کنید
بسیاری از کسانی که از گلودرد استرپتوکوکی رنج می‌برند، در در سقف دهان خود(نزدیک به پشت) دچار پتشی، لکه‌های قرمز می‌شوند.
لوزه‌های خود را بررسی کنید
گلودرد معمولاً باعث التهاب لوزه می‌شود. آنها قرمز روشن‌تر یا عمیق‌تر از حد معمول به نظر می‌رسند و به طور قابل توجهی بزرگ می‌شوند. همچنین ممکن است متوجه شوید که لوزه‌ها با تکه‌های سفید پوشانده شده‌اند. این تکه‌های سفید می‌توانند مستقیماً روی لوزه‌ها یا به سادگی در پشت گلو قرار بگیرند. همچنین ممکن است به جای سفید، زرد رنگ به نظر برسند.
• به جای تکه‌های سفید، ممکن است رگه‌های طولانی چرک سفید را ببینید که لوزه‌های شما را پوشانده است. این نیز از علائم گلودرد استرپتوکوکی است.
• به جای تکه‌های سفید، ممکن است رگه‌های طولانی چرک سفید را ببینید که لوزه‌های شما را پوشانده است. این نیز از علائم گلودرد استرپتوکوکی است.
ارزیابی سایر علائم شایع
ارزیابی سایر علائم شایع
ببینید که آیا در اطراف فردی با گلودرد بوده‌اید یا خیر
این عفونت مسری است و از طریق تماس مستقیم با باکتری‌های عامل ایجاد می‌شود. بعید است که بدون داشتن تماس مستقیم با فرد مبتلا به این باکتری آلوده شده باشید.
• لازم به ذکر است که ممکن است افرادی حتی بدون اینکه علائمی داشته باشند ناقل این باکتری باشند. بنابراین تشخیص فرد مبتلا کمی دشوار است.
• لازم به ذکر است که ممکن است افرادی حتی بدون اینکه علائمی داشته باشند ناقل این باکتری باشند. بنابراین تشخیص فرد مبتلا کمی دشوار است.
در نظر بگیرید که بیماری چقدر سریع بروز کرده است
گلودرد استرپتوکوکی معمولاً بدون هشدار ایجاد می‌شود و خیلی سریع بدتر می‌شود. اگر در طی چند روز گلوی‌تان بتدریج درد بگیرد، به احتمال زیاد علت دیگری مقصر بیماری است.
• با این حال، این به تنهایی گلودرد استرپتوکوکی را رد نمی‌کند.
• با این حال، این به تنهایی گلودرد استرپتوکوکی را رد نمی‌کند.
دمای بدن خود را بررسی کنید
گلودرد معمولاً با تب ۳۸.۳ درجه سانتیگراد یا بالاتر همراه است. تب پایین‌تر هنوز هم می‌تواند به دلیل استرپتوکوک ایجاد شود، اما به احتمال زیاد از علائم عفونت ویروسی است.
به هرگونه سردرد توجه کنید
سردرد یکی دیگر از علائم رایج گلودرد استرپتوکوکی است. شدت آنها می‌تواند از خفیف تا آزار دهنده باشد.
علائم گوارشی را کنترل کنید
اگر اشتهای خود را از دست داده یا حالت تهوع دارید، می‌توانید این را به عنوان یکی دیگر از علائم احتمالی گلودرد استرپتوکوکی حساب کنید. در بدترین حالت، گلودرد استرپتوکوکی حتی می‌تواند منجر به استفراغ و درد معده شود.
خستگی را در نظر بگیرید
مانند هر عفونت دیگر، گلودرد استرپتوکوکی می‌تواند منجر به افزایش خستگی شود. ممکن است صبح‌ها دیرتر از حد معمول از خواب بیدار شوید و در طول روز به شدت احساس خستگی کنید.
به دنبال جوش‌های پوستی باشید
عفونت‌های شدید استرپتوکوکی می‌تواند باعث ایجاد بیماری شناخته شده‌ای به عنوان اسکارلاتینا شود که معمولاً به آن تب مخملک گفته می‌شود. این جوش‌های قرمز بسیار شبیه کاغذ سنباده هستند.
• تب مخملک معمولاً ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از ظهور اولین علائم گلودرد استرپتوکوکی ظاهر می‌شود.
• جوش‌ها معمولاً قبل از رشد و گسترش روی سینه، از اطراف گردن شروع می‌شوند. همچنین می‌تواند به نواحی شکم و کشاله ران گسترش یابد. در موارد نادر، ممکن است در پشت، بازوها، پاها یا در صورت نیز ظاهر شوند.
• هنگامی که با آنتی بیوتیک درمان می‌شوید، تب مخملک به سرعت پاک می‌شود. در صورت مشاهده جوش‌هایی از این نوع، بدون توجه به وجود علائم استرپتوکوکی در اسرع وقت باید به پزشک مراجعه کنید.
• تب مخملک معمولاً ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از ظهور اولین علائم گلودرد استرپتوکوکی ظاهر می‌شود.
• جوش‌ها معمولاً قبل از رشد و گسترش روی سینه، از اطراف گردن شروع می‌شوند. همچنین می‌تواند به نواحی شکم و کشاله ران گسترش یابد. در موارد نادر، ممکن است در پشت، بازوها، پاها یا در صورت نیز ظاهر شوند.
• هنگامی که با آنتی بیوتیک درمان می‌شوید، تب مخملک به سرعت پاک می‌شود. در صورت مشاهده جوش‌هایی از این نوع، بدون توجه به وجود علائم استرپتوکوکی در اسرع وقت باید به پزشک مراجعه کنید.
به علائمی که ندارید توجه کنید
در حالی که علائم سرماخوردگی و گلودرد بسیار شبیه به هم است، اما علائم مختلفی در سرماخوردگی وجود دارد که افراد مبتلا به گلودرد استرپتوکوکی آنها را نشان نمی‌دهند. عدم وجود این علائم می‌تواند نشانه دیگری از ابتلا به گلودرد استرپتوکوکی به جای سرماخوردگی باشد.
• گلودرد معمولاً علائم بینی ایجاد نمی‌کند. این بدان معنی است که در طول بیماری، سرفه، آبریزش بینی، گرفتگی بینی یا قرمزی و خارش چشم را تجربه نخواهید کرد.
• بعلاوه بر این، اگرچه گلودرد استرپتوکوکی می‌تواند باعث درد معده شود، اما معمولاً باعث اسهال نمی‌شود.
• گلودرد معمولاً علائم بینی ایجاد نمی‌کند. این بدان معنی است که در طول بیماری، سرفه، آبریزش بینی، گرفتگی بینی یا قرمزی و خارش چشم را تجربه نخواهید کرد.
• بعلاوه بر این، اگرچه گلودرد استرپتوکوکی می‌تواند باعث درد معده شود، اما معمولاً باعث اسهال نمی‌شود.
ارزیابی سابقه ی پزشکی و عوامل خطر
ارزیابی سابقه ی پزشکی و عوامل خطر
سابقه پزشکی خود را بررسی کنید
به نظر می‌رسد برخی از افراد بیش از سایرین مستعد ابتلا به عفونت‌های استرپتوکوکی هستند. اگر سابقه ابتلا به عفونت‌های استرپتوکوکی دارید، به احتمال زیاد عفونت جدید نیز می‌تواند استرپتوکوک باشد.
سن‌تان را ارزیابی کنید
در حالی که ۲۰ تا ۳۰ درصد از گلودردها در کودکان به دلیل باکتری استرپتوکوک است، تنها ۵ تا ۱۵ درصد از بزرگسالانی که به دلیل گلودرد به پزشک مراجعه می‌کنند از گلودرد استرپتوکوکی رنج می‌برند.
• بیماران مسن و همچنین افراد مبتلا به بیماری همزمان (مانند آنفولانزا) بیشتر در معرض چنین عفونت‌هایی هستند.
• بیماران مسن و همچنین افراد مبتلا به بیماری همزمان (مانند آنفولانزا) بیشتر در معرض چنین عفونت‌هایی هستند.
ببینید که آیا وضعیت زندگی‌تان خطر ابتلا را افزایش می‌دهد یا خیر
هنگامی که سایر اعضای خانواده در دو هفته گذشته گلودرد داشته باشند، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است. فضای زندگی مشترک یا خانه‌های بازی مانند مدارس، مهد کودک‌ها، خوابگاه‌ها و پادگان‌های نظامی، نمونه‌هایی از محیط‌هایی هستند که در آنها احتمال وجود باکتری‌ها وجود دارند.
• در حالی که کودکان بیشتر در معرض خطر قرار دارند، احتمال ابتلا به استرپتوکوک در نوزادان زیر ۲ سال بسیار کمتر است. با این حال، ممکن است علائم معمول آنها در کودکان بزرگتر و بزرگسالان دیده نشود. ممکن است تب، آبریزش بینی یا سرفه و همچنین کاهش اشتها داشته باشند. اگر شما یا یک فرد نزدیک دیگر دارای گلودرد استرپتوکوکی هستید و تب یا علائم دیگری دارید، از پزشک خود در مورد خطر ابتلا به در کودک‌تان را بپرسید.
• در حالی که کودکان بیشتر در معرض خطر قرار دارند، احتمال ابتلا به استرپتوکوک در نوزادان زیر ۲ سال بسیار کمتر است. با این حال، ممکن است علائم معمول آنها در کودکان بزرگتر و بزرگسالان دیده نشود. ممکن است تب، آبریزش بینی یا سرفه و همچنین کاهش اشتها داشته باشند. اگر شما یا یک فرد نزدیک دیگر دارای گلودرد استرپتوکوکی هستید و تب یا علائم دیگری دارید، از پزشک خود در مورد خطر ابتلا به در کودک‌تان را بپرسید.
بررسی کنید آیا فاکتورهای خطر را دارید یا خیر
افراد مبتلا به نقص ایمنی، افرادی که توانایی کمتری در مبارزه با عفونت دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند. سایر عفونت‌ها یا بیماری‌ها نیز می‌توانند احتمال ابتلا به استرپتوکوک را افزایش دهند.
• سیستم ایمنی بدن ممکن است به دلیل خستگی به خطر بیفتد. همانطور که بدن روی بهبودی متمرکز است، توانایی مبارزه با عفونت نیز ممکن است مانع شود. به زبان ساده، بدن خسته بر روی بهبودی متمرکز است و ممکن است نتواند به همان اندازه کارآمد از خود دفاع کند.
• سیگار کشیدن می‌تواند به مخاط محافظ در دهان آسیب برساند و امکان استعمار آسان باکتری‌ها را فراهم کند.
• رابطه جنسی دهانی می‌تواند حفره دهان را بیشتر در معرض باکتری‌ها قرار دهد.
• دیابت توانایی بدن را در مبارزه با عفونت کاهش می‌دهد.
• سیستم ایمنی بدن ممکن است به دلیل خستگی به خطر بیفتد. همانطور که بدن روی بهبودی متمرکز است، توانایی مبارزه با عفونت نیز ممکن است مانع شود. به زبان ساده، بدن خسته بر روی بهبودی متمرکز است و ممکن است نتواند به همان اندازه کارآمد از خود دفاع کند.
• سیگار کشیدن می‌تواند به مخاط محافظ در دهان آسیب برساند و امکان استعمار آسان باکتری‌ها را فراهم کند.
• رابطه جنسی دهانی می‌تواند حفره دهان را بیشتر در معرض باکتری‌ها قرار دهد.
• دیابت توانایی بدن را در مبارزه با عفونت کاهش می‌دهد.
ملاقات با پزشک
ملاقات با پزشک
بدانید چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
در حالی که نیازی نیست که هر بار گلودرد دارید به پزشک مراجعه کنید، برخی از علائم احتمالی گلودرد استرپتوکوکی باید باعث شود که بلافاصله قرار ملاقات بگذارید. اگر گلودرد شما با تورم غدد لنفاوی، جوش‌های پوستی، دشواری در بلعیدن یا تنفس، تب شدید یا تب بیش از ۴۸ ساعت همراه باشد، برای ملاقات با پزشک تماس بگیرید.
• اگر گلودرد بیش از ۴۸ ساعت طول کشید باید با پزشک خود صحبت کنید.
• اگر گلودرد بیش از ۴۸ ساعت طول کشید باید با پزشک خود صحبت کنید.
در مورد نگرانی‌های خود به پزشک اطلاع دهید
لیست کاملی از علائم خود را به پزشک ارائه دهید و به او اطلاع دهید که گمان می‌کنید مقصر بیماری شما باکتری استرپتوکوک است. پزشک شما معمولاً برخی از واضح‌ترین علائم بیماری را بررسی می‌کند.
• از پزشک خود بخواهید که تب شما را کاهش دهد.
• همچنین از پزشک انتظار داشته باشید که با چراغ به داخل گلو نگاه کند. او به احتمال زیاد بخواهد تورم لوزه‌ها، جوش‌های برجسته و ناصاف روی زبان یا لکه‌های سفید یا زرد در پشت گلو را بررسی کند.
• از پزشک خود بخواهید که تب شما را کاهش دهد.
• همچنین از پزشک انتظار داشته باشید که با چراغ به داخل گلو نگاه کند. او به احتمال زیاد بخواهد تورم لوزه‌ها، جوش‌های برجسته و ناصاف روی زبان یا لکه‌های سفید یا زرد در پشت گلو را بررسی کند.
از دکتر آزمایش سریع استرپتوکوک بخواهید
آزمایش سریع آنتی‌ژن استرپتوکوک ممکن است در مطب انجام شود و انجام آن فقط چند دقیقه طول می‌کشد. پزشک از یک سواب پنبه‌ای برای نمونه‌گیری مایعات در پشت گلو برای باکتری‌ها استفاده می‌کند. این مایعات سپس در مطب آزمایش می‌شوند و در عرض ۵ تا ۱۰ دقیقه نتایج مشخص می‌شود.
کشت گلو را از پزشک بخواهید
اگر نتایج آزمایش سریع استرپتوکوک منفی است، اما هنوز علائم گلودرد استرپتوکوکی را نشان می‌دهید، ممکن است پزشک بخواهد آزمایش طولانی‌تری را انجام دهد که به عنوان کشت گلو شناخته می‌شود. در کشت گلو، با رشد باکتری‌های جمع شده از گلو، تشخیص مقادیر بیشتری از باکتری‌های استرپتوکوک آسان‌تر خواهد شد. پزشک شما بسته به تشخیصش، احتمالاً ترکیبی از آزمایش سریع استرپتوکوک و کشت گلو را تجویز خواهد کرد.
• در صورت مثبت بودن آزمایش سریع استرپتوکوک به کشت گلو نیاز نیست، زیرا آزمایش سریع استرپتوکوک به طور مستقیم آنتی‌ژن‌های باکتری را محک می‌زند و تنها در صورت وجود سطح مشخصی از باکتری، آزمایش مثبت می‌شود. این نشان دهنده درمان فوری با آنتی بیوتیک است.
• در صورت مثبت بودن آزمایش سریع استرپتوکوک به کشت گلو نیاز نیست، زیرا آزمایش سریع استرپتوکوک به طور مستقیم آنتی‌ژن‌های باکتری را محک می‌زند و تنها در صورت وجود سطح مشخصی از باکتری، آزمایش مثبت می‌شود. این نشان دهنده درمان فوری با آنتی بیوتیک است.
درباره سایر گزینه‌های آزمایش بپرسید
برخی از پزشکان برای آزمایشات سریع منفی، آزمایش تقویت نوکلئیک اسید (NAAT) را به جای کشت گلو ترجیح می‌دهند. این تست دقیق است و در طی چند ساعت نتیجه را نشان می‌دهد.
در صورت تجویز پزشک، از آنتی بیوتیک استفاده کنید
گلودرد یک عفونت باکتریایی است و به همین ترتیب به طور موثر با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. اگر حساسیت شناخته شده‌ای به آنتی بیوتیک‌ها (مانند پنی‌سیلین) دارید، مهم است که به پزشک خود اطلاع دهید تا بتواند گزینه‌های مناسب را برای شما فراهم کند.
• دوره معمول مصرف آنتی بیوتیک‌ها معمولاً تا ۱۰ روز طول می‌کشد. حتما دوره‌ی مصرف آنتی بیوتیک‌های خود را کامل کنید، حتی اگر قبل از اتمام دوره، احساس بهبودی داشته باشید.
• به هیچ وجه خودتان بدون تجویز پزشک، شروع به مصرف آنتی‌بیوتیک نکنید.
• دوره معمول مصرف آنتی بیوتیک‌ها معمولاً تا ۱۰ روز طول می‌کشد. حتما دوره‌ی مصرف آنتی بیوتیک‌های خود را کامل کنید، حتی اگر قبل از اتمام دوره، احساس بهبودی داشته باشید.
• به هیچ وجه خودتان بدون تجویز پزشک، شروع به مصرف آنتی‌بیوتیک نکنید.
در طول مصرف آنتی‌بیوتیک، استراحت کنید
بهبودی معمول باید تا زمانی که آنتی بیوتیک مصرف می‌کنید (حداکثر ۱۰ روز) طول بکشد. در حالی که در حال بهبودی هستید، به بدن خود فرصت دهید تا بهبود یابد.
• خواب اضافی، دمنوش‌های گیاهی و مایعات فراوان می‌توانند در کاهش درد گلو هنگام بهبودی نقش داشته باشند.
• علاوه بر این، گاهی اوقات مصرف نوشیدنی‌های سرد و بستنی برای کاهش درد گلو مفید است.
• خواب اضافی، دمنوش‌های گیاهی و مایعات فراوان می‌توانند در کاهش درد گلو هنگام بهبودی نقش داشته باشند.
• علاوه بر این، گاهی اوقات مصرف نوشیدنی‌های سرد و بستنی برای کاهش درد گلو مفید است.
در صورت نیاز با پزشک، پیگیری کنید
در عرض ۲ تا ۳ روز باید احساس بهتری داشته باشید. اگر چنین نشد یا هنوز تب دارید، با پزشک خود تماس بگیرید. بعلاوه، در صورت مشاهده علائم واکنش آلرژیک به آنتی بیوتیک‌ها، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. علائم واکنش شامل جوش، کهیر یا تورم پس از مصرف آنتی‌بیوتیک است.
مجله‌ی آموزش ایلیاد