چطور سرطان پانکراس یا لوزالمعده را تشخیص دهیم؟

مجله‌ی آموزش ایلیاد - سرطان لوزالمعده یک بیماری است که در اثر تشکیل سلول‌های بدخیم سرطانی در بافت‌های پانکراس ایجاد می‌شود. لوزالمعده که در پشت ستون فقرات قرار دارد، آنزیم‌هایی برای هضم ایجاد می‌کند و انسولین را در سراسر جریان خون تولید و توزیع می‌کند تا سطح قند بدن را تنظیم کند. سرطان لوزالمعده باعث ایجاد چندین علامت غیر اختصاصی می‌شود و اغلب طی آزمایشاتی برای یافتن علت این علائم کشف می‌شود. این نوع سرطان تهاجمی است و به سرعت گسترش می‌یابد، بنابراین تشخیص زودهنگام مهم است، در حالی که گزینه‌های جراحی و درمان‌هایی مانند پرتودرمانی و شیمی درمانی هنوز در دسترس هستند.

از آنجایی که تشخیص آن دشوار است، بسیار مهم است که دسته‌ای از علائم تکرار شونده را که مزمن/آزاردهنده هستند (تحریک کننده) نادیده نگیرید:
•    دردهای شکمی و/یا کمردرد
•    تهوع/مشکلات گوارشی
•    از دست دادن اشتها
•    کاهش وزن بی دلیل
•    زردی

یکی از اولین نشانه‌های سرطان لوزالمعده می‌تواند زردی باشد که با نام یرقان نیز شناخته می‌شود، زردی پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی به دلیل بیلی روبین بیش از حد در جریان خون است. سرطان لوزالمعده مجاری را که این صفرا را به روده آزاد می‌کنند مسدود می‌کند و باعث می‌شود که در خون جمع شود و پوست و چشم‌ها زرد شود. اگر زردی دارید، مدفوع شما نیز روشن می‌شود، ادرارتان تیره می‌شود و پوستتان احساس خارش می‌کند. برای بررسی تغییر رنگ زرد، به پوست و چشمان خود در آینه‌ای با نور خوب نگاه کنید.
•    زردی نیز باعث خارش پوست می‌شود.
•    به قسمت‌هایی از چشم که زرد می‌شود، صلبیه یا قسمت سفید چشم شما گفته می‌شود.
•    برای تایید یرقان (اگر زردی خیلی واضح نباشد)، پزشک ممکن است ادرار شما را از نظر صفرا آزمایش کند یا آزمایش خون تجویز کند.

یکی از اولین نشانه‌های سرطان لوزالمعده گاهی اوقات می‌تواند درد و سوزش در شکم باشد، اگرچه بسیاری از افراد تا زمانی که سرطان پیشرفته نشده است، دردی احساس نمی‌کنند. غده پانکراس در پشت معده و جلوی ستون فقرات و تقریباً در وسط شکم قرار دارد. انسولین (برای کنترل قند خون)، هورمون‌ها و آنزیم‌های گوارشی ترشح می‌کند. اگر پس از یک هفته درد شکم شما برطرف نشد، با پزشک خود تماس بگیرید.
•    لمس (لمس عمیق) پانکراس برای بررسی تورم، در موارد خفیف تا متوسط برای پزشکان دشوار و عملاً بی‌فایده است زیرا غده در پشت و نزدیک به سایر اندام‌ها قرار دارد. از آنجایی که سرطان لوزالمعده اغلب باعث تورم کبد و/یا کیسه صفرا می‌شود که لمس و تشخیص آن آسان‌تر است، این بیماری ممکن است به اشتباه به عنوان سیروز کبدی یا کوله سیستیت تشخیص داده شود.
•    به دلیل حساسیت شکمی، خستگی و اسهال، مراحل اولیه سرطان لوزالمعده می‌تواند با سایر اختلالات یا عفونت‌ها، کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و سندرم روده تحریک پذیر مشترک باشد.

یکی دیگر از علائم اولیه سرطان لوزالمعده و همچنین در بسیاری از انواع دیگر، احساس کلی خستگی، بی‌حالی و ضعف است که به آن کسالت نیز می‌گویند. در مراحل اولیه سرطان لوزالمعده، احتمالاً خستگی غیر قابل توضیحی را تجربه خواهید کرد و انگیزه ورزش کردن یا حتی بیرون رفتن از خانه را از دست خواهید داد.

یکی از وظایف اصلی غده لوزالمعده تولید هورمون انسولین است که گلوکز را از خون تنظیم می‌کند و از رگ‌های خونی وارد سلول‌ها می‌شود تا برای انرژی استفاده شود. بنابراین، زمانی که لوزالمعده سرطانی و ناکارآمد است (انسولین کافی تولید نمی‌کند)، قند خون در خون باقی می‌ماند و سطح آن بالا می‌رود. هنگامی که سطح گلوکز خون بیش از حد بالا می‌رود، ممکن است علائمی مانند بی‌حالی (احساس خستگی و خستگی)، پلی‌دیپسی (تشنگی شدید)، ضعف، اسهال، کاهش وزن و پلی‌اوری (ادرار بیش از حد) داشته باشید.
•    برای اندازه گیری سطح قند خون، برای آزمایش خون به پزشک مراجعه کنید.
•    یک راه ساده دیگر برای تشخیص قند خون بالا، آزمایش ادرار است. این نشان می‌دهد که آیا بدنتان قند خونتان را کنترل می‌کند یا نه، و آیا در ادرارتان تجمع می‌کند یا خیر.

یکی دیگر از علائم اولیه سرطان پانکراس اسهال مزمن است. این به دلیل عدم تنظیم مقادیر بیش از حد گلوکاگون یا قند در بدن ایجاد می‌شود. اگر مدفوع خاکستری روشن یا تقریباً سفید است، به طور مداوم رنگ روشن‌تر از سایه‌های معمولی است، این نشان دهنده تجمع صفرا در بدن است.
•    سرنخ دیگری مبنی بر اینکه لوزالمعده به دلیل تولید نکردن یا آزاد نکردن آنزیم هضم کننده چربی کافی (صفرا) ناکارآمد است، این است که مدفوع دارای لکه‌هایی از روغن شناور در آب یا ظاهری چرب، بوی بدتر از حد معمول خواهد بود و مواد مدفوع تمایل به شناور شدن در کاسه توالت دارند.

حتی تجربه تنها یک علامت به تنهایی ممکن است نشانه اولیه سرطان پانکراس باشد. اگر یک یا چند مورد از این علائم را دارید، فوراً با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.
•    تمام علائمی را که تجربه کرده‌اید یادداشت کنید و آنها را به بهترین شکل ممکن برای پزشک خود شرح دهید.

پزشک یا انکولوژیست شما (متخصص سرطان) احتمالاً پس از مشاهده هر یک یا همه علائم ذکر شده در بالا، یک سری آزمایش خون را تجویز می‌کند. چندین نوع آزمایش خون برای کمک به تشخیص سرطان لوزالمعده و رد سایر علل علائم شکمی، مانند: شمارش کامل خون، آزمایشات عملکرد کبد، بیلی روبین سرم، آزمایش عملکرد کلیه و جستجوی نشانگرهای مختلف تومور مفید است.
•    تومور مارکرها موادی هستند که گاهی در جریان خون بیماران سرطانی یافت می‌شوند. دو مورد مرتبط با سرطان پانکراس CA 19-9 و آنتی ژن کارسینومبریونیک (CEA) نامیده می‌شوند.
•    این نشانگرهای تومور در همه افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده افزایش نمی‌یابد و برخی که سرطان ندارند ممکن است به دلایل دیگری سطوح بالاتری داشته باشند، بنابراین آنها شاخص‌های واقعاً دقیقی نیستند، اما نسبتاً ارزان و غیر تهاجمی هستند، بنابراین در تعیین آنها مفید هستند. آیا برای آزمایش بیشتر یا نه.
•    بررسی سطح هورمون‌ها مفید است، زیرا برخی از آنها (مانند کروموگرانین A، پپتید C و سروتونین) اغلب در افراد مبتلا به سرطان پانکراس افزایش می‌یابد.

پس از دستیابی به یک متخصص خون که به شدت به سرطان لوزالمعده مشکوک است (بر اساس علائم مشخص و آزمایش خون)، تعدادی آزمایش تصویربرداری انجام خواهد شد. تست‌های تشخیصی رایج عبارتند از: سی تی اسکن و یا ام‌آر‌آی شکم، سونوگرافی آندوسکوپی پانکراس و کلانژیو پانکراتوگرافی آندوسکوپی رتروگراد(ERCP). هنگامی که یک آزمایش بطو قطع سرطان را تایید ‌کند، آزمایش‌های دقیق‌تری برای مشاهده اینکه آیا سرطان گسترش یافته است انجام می‌شود، این روش مرحله‌بندی نامیده می‌شود.
•    سونوگرافی آندوسکوپی، با استفاده از دستگاهی از غده لوزالمعده از داخل شکم عکس می‌گیرد. آندوسکوپ از طریق مری و به معده شما فرستاده می‌شود تا تصاویر را بگیرد.
•    ERCP  از یک آندوسکوپ برای تزریق رنگ به لوزالمعده استفاده می‌کند، سپس یک عکس اشعه ایکس از شکم گرفته می‌شود تا مجاری صفراوی و سایر قسمت‌های غده را برجسته کند.

هنگامی که تعدادی از آزمایشات ظاهراً تشخیص سرطان لوزالمعده را تأیید کردند، یک روش نهایی برای اطمینان کامل و تعیین اینکه کدام سلول‌ها بیشتر درگیر هستند، بیوپسی پانکراس یا نمونه بافت نامیده می‌شود. بیوپسی نیاز به بیهوشی دارد و می‌تواند به سه روش مختلف انجام شود: از راه پوست، آندوسکوپی و جراحی.
•    بیوپسی از راه پوست (همچنین آسپیراسیون با سوزن ظریف نیز نامیده می‌شود) شامل وارد کردن یک سوزن بلند، نازک و توخالی از طریق پوست شکم و داخل غده پانکراس به منظور برداشتن یک قطعه کوچک از بافت یا تومور است.
•    بیوپسی آندوسکوپی شامل قرار دادن یک آندوسکوپ در مری، از طریق معده و داخل روده کوچک است تا به اندازه کافی به لوزالمعده نزدیک شود تا نمونه بافتی قطع شود.
•    بیوپسی جراحی بسیار تهاجمی است، زیرا شامل ایجاد برش در شکم و قرار دادن یک لاپاروسکوپ برای گرفتن نمونه و نگاه کردن به اطراف برای مشاهده اینکه آیا سرطان گسترش یافته است یا خیر.

این علائم ممکن است نشان دهنده سرطان پانکراس یا برخی بیماری‌های دیگر باشد. از آنجایی که علائم و نشانه‌های اولیه ممکن است مبهم باشند، اغلب تا زمانی که بیماری کاملاً پیشرفته نشده باشد، با پانکراس مرتبط نیستند. مسائل اولیه عبارتند از:
•    درد متوسط شکم و یا کمر
•    حالت تهوع (استفراغ نکردن)
•    از دست دادن اشتها (غذا کمتر مطلوب است)
•    کاهش وزن قابل توجه غیرقابل توضیح
•    زردی (که باعث خارش پوست نیز می‌شود)

مراقب باشید که در مراحل بعدی ممکن است موارد زیر وجود داشته باشد:
•    درد مزمن
•    حالت تهوع شدید
•    استفراغ مکرر
•    سوء جذب غذا
•    مشکلات کنترل قند خون/ دیابت

پانکراس به راحتی اسکن نمی‌شود و در پشت معده و نزدیک روده کوچک قابل مشاهده نیست. مراحل عبارتند از:
•    مرحله صفر: بیماری گسترده نشده است. تک لایه یا گروه کوچکی از سلول‌ها در لوزالمعده وجود دارد اما هنوز در آزمایش‌های تصویربرداری یا با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند.
•    مرحله اول: رشد محلی سرطان پانکراس در پانکراس در حال رشد است، در بخش اول از این مرحله توده کمتر از ۲ سانتی‌متر عرض دارد، اما در بخش دوم از این مرحله بیشتر از ۲ سانتی متر است.
•    مرحله دوم: گسترش موضعی. سرطان لوزالمعده بزرگتر است، بیرون از پانکراس بیرون زده یا به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است.
•    مرحله سوم: تومور پخش می‌شود. تومور مانند رگ‌های خونی یا اعصاب اصلی و همچنین به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است (بعید است قابل عمل باشد، مگر اینکه گسترش بسیار محدودی داشته باشد). اما مشخص نیست که به هیچ اندام دوردست متاستاز داده باشد.
•    مرحله چهارم: به سایر اندام‌ها انتشار یافته است. سرطان لوزالمعده در اندام‌های دور مانند ریه‌ها، کبد، روده بزرگ و غیره یافت شده است. در این مرحله احتمالا غیر قابل عمل باشد.

مجله‌ی آموزش ایلیاد